پیام الهى
یا اَیُّهَا الّذینَ آمَنوُا!
اَنْفِقُوا مِمّا رَزَقْناکُم
مِنْ قَبْلِ اَنْ یَأتِىَ یَوْمٌ
لابَیْعٌ فیهِ وَ لاخُلَّهٌ وَ لا شفاعَهٌ.
(بقره، ۲۵۴)
اى کسانى که ایمان آورده اید! از آنچه به شما روزى دادهایم، انفاق کنید، پیش از رسیدن روزى که در آن روز (قیامت) نه داد و ستدى است و نه دوستى و واسطگى (و هیچ کدام به کار نمى آید).
مال، وسیله آزمایش
همانطور که گاهى بعضى از اعضاى بدن، »بىحس« مىشود،
آدمها هم گاهى »احساس« خود را از دست مىدهند.
حضرت رسول صلى الله وعلیه وآله آدمیزادگان را همچون اعضاى یک جسد و پیکر دانسته که همه با هم پیوند دارند و »چو عضوى به درد آورد روزگار، دگر عضوها را نماند قرار«.
حالا، اگر با درد یک عضو، عضو دیگر احساس درد نکرد، یا جدا شده از آن پیکر است، یا دچار »بى حسّى« است، یعنى نوعى »مردگى«!
خیلى از کسانى که با ادعاى بالا، دم از »جامعه« و »حقوق انسانى« مىزنند، در مقابل همین مسأله ساده، یعنى درد و رنجِ انسانها و همنوعان، بىتفاوتند و آنچه برایشان مهمّ است، رفاه و آسایش »خود« است، دیگران در هر وضعى که مىخواهند، باشند!
به آنان چه که برخى پول نسخه و ویزیت ندارند،
به آنان چه که بعضى با حسرت، شاهد پرپر شدن عزیزشانند و توان مداوا ندارند.
چه عیب دارد که شادیهاى خود را با دیگران تقسیم کنیم و در اندوه و رنج همنوعان، شریک شویم؟
»بیدردى« هم یک »درد« است،
اما از آن دردها که خود را نشان نمىدهد و رفته رفته »هویّت انسانى« را تحلیل مىبرد و از افراد، چیزى باقى نمىگذارد مگر مشتى تمنیّات سیرى ناپذیر و هیکلى با روحیّاتحیوانى، فاقد هرگونه »احساسبشرى«!
یک جا خانوادهاى با تکیه به »سرمایه قناعت« زندگى آرام و دلپذیرى دارند. در برابر، خانوادهاى در آتش حرص و آز و افزون طلبى و مال اندوزى مىسوزند و در حسرت یک روز آسوده و یک شب آرام به سر مىبرند.
یک سو، انسانهاى شریفى هستند که هرچه بیشتر با آنان آشنا و مأنوس مىشوید، چهرههاى زیباترى از کمال روح و مناعت طبع مىبینید و بر محبّتتان افزوده مىشود، در سوى دیگر کسانىاند که شنیدن نامشان بهتر از دیدن خودشان است و دیدنشان بهتر از آزمودن، و آشنایى دورادور، دلنشینتر از نزدیک شدن به عفونتهاى زندگى خصوصى شان است!…
یکى »کسب وجهه« را در سایه خراب کردن دیگرى مىداند، دیگرى عادت کرده که همواره از خوبیهاى دیگران بگوید و به مردم »عطر خوبى« و »گلاب انسانیّت« تعارف کند.
یک جا به زندگى مرفّهتر و برخوردارتر دیگران مىنگرند و پیوسته »غصّه« مىخورند،
یک جا هم وضع خود را با قشرهاى محرومتر جامعه مىسنجند و »شکر« مىکنند.
لذّت بعضى در »خیر رساندن« به مردم است،
لذّت برخى هم در »نمایش« کامیابیهاى خود به ناکامان.
فکر مىکنید کدام یک »انسانى« است و کدام یک »حیوانى«؟
کار نیک کردن و »خیّر« بودن هم توفیق مىخواهد. چنان نیست که هر که ثروتمند و متمکّن بود، به این آسانى بتواند از دارایى خود در راه خیر و خداپسندانه استفاده کند.
انسانهاى آیندهنگر و دوراندیش و عاقل، پیش از مرگ در فکر آنند که نام نیکى از خود به یادگار گذارند و بخشى از دارایى خود را به راهى خداپسندانه صرف کنند و تخصیص دهند، تا برکات وجودى آنان، پس از خودشان هم جریان یابد و با »صدقه جاریه« اى که از خود برجاى مىگذارند، از غارترفتن و تباه شدن اموال خویش، جلوگیرى کنند.
کسانى که بیدار و هشیارند، تا دیر نشده و کار از کار نگذشته، باید بجنبند.
از نظر شرعى و دینى، انسان تا زنده است، صاحب اختیار همه اموال خویش است و مىتواند در هر راه خیرى که تشخیص مىدهد، از دارایى و امکانات خود، خرج کند (البته نباید زمینه ساز فقر و فلاکت و تضییع حقوق خانواده و فرزندان خود شود و آنان را پس از خود، محتاج این و آن سازد). براى مصارفى خداپسندانه پس از فوت خود نیز، تا میزانِ یک سوم از دارایى خویش، حق دارد که وصیّت کند، تا وارثانش پس از او خرج کنند. اصطلاحاً به این میزان، »ثُلثِ تَرَکه« مىگویند.
این مخارج، گاهى ممکن است صرف کفن و دفن و مقبره و خیرات و مجالس یادبود براى متوفّى شود، گاهى هم در راههاى شایسته و کارهاى عامّ المنفعه، که بهره آن تا سالیان دراز، هم به مردم برسد و هم ثوابش به روح شخصى که از دنیا رفته است نائل گردد.
کسانى که با اینگونه وصیّتها و وقفها، کارهاى خیر ماندگار انجام مىدهند، مایه غبطه دیگرانند و باید از آنان الهام و الگو گرفت.
بعضیها اموالى را وقف مىکنند که پس از خودشان، خرج مهمانیها و اطعامهاى مفصّل گردد، که لذّتى آنى براى دیگران دارد و چیزى از آن نمىماند.
برخى هم هوشیار و بیدارند و به کارهاى ابتکارى دست مىزنند. و خوب مىدانند که »مال« خود را کجا خرج کنند، تا »برکت« پیدا کند، و پس از مرگ هم از آثار آن، بهرهمند شوند.
در بند »داشتهها« بودن و اسیر »خواستهها« شدن، نوعى بردگى آشکار است. زهد، »نداشتن« نیست، بلکه »دربندِ داشتهها نبودن« است!
با این حساب، کسى که تعلّقات مادى و دلبستگیهاى دنیوى او را چنان اسیر ساخته که حاضر نیست از دارایى خود خرج راه خدا و خدمت به بندگان خدا کند، بیچاره و مسکین است، امّا در نماى ثروتمند!
به هر حال … اصل وصیت کردن در حال حیات و داشتن وصیتنامه، براى روشن شدن وضع مالى خود و بازماندگان و طلبکاران و بدهکاران، یک مسأله است و تخصیص بخشى از دارایى خود براى مصارف عام المنفعه پس از فوت، به میزان یک سوم، مسأله دیگرى است که برخى از نیکوکاران، از این رهگذر، صدقات جاریه و باقیات الصالحاتى بر جاى مىگذارند که تا ابد، مردم دعاگوى آنان مىشوند و برایشان رحمت نثار مىکنند.
جلوه راستین زندگیهاى مکتبى نیز در همین نیکوکاریهاست. هرچند ثروت و فرزندان، زینت و آرایش زندگى است، امّا به تعبیر خداى رحمان، آن کارهاى شایسته و ماندگار (باقیات الصالحات) نزد خداوند، هم پاداش بهترى دارد و هم امید به ثمر دهى و نجات بخشى آنها بیشتر است:
اَلْمالُ وَ اَلْبَنونَ زینَهُ الحیاهِ الدّنیا
وَ الباقیاتُ الصّالحاتُ خَیرٌ عِندَ رَبِّکَ
ثَواباً و خیرٌ اَملاً
{ – کهف، آیه ۴۶. }
براى همه شما عزیزان توفیق خدمت به بندگان خداوند را آرزومندیم.
قم – جواد محدّثى
بهار ۱۳۷۶ ش
* * *
شتاب به کار نیک
رسول خدا صلى الله وعلیه وآله:
مَنْ اِرْتَقَبَ الْمَوْتَ سارَعَ فِى الْخَیْراتِ.
هر کس که چشم به راه مرگ باشد،
در کارهاى خیر، شتاب مىکند.
بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۱۷۱
* * *
آمادگى براى مرگ
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
اِنَّ اَمْراً لا تَعْلَمُ مَتى یَفْجَأُکَ،یَنْبَغى اَنْ تَسْتَعِدَّ لَهُ قَبْلَ اَنْ یَغْشاکَ.
چیزى را که نمىدانى کىْ ناگهانى سراغت مىآید (یعنى مرگ)، سزاوار است پیش از آنکه تو را فرا گیرد، براى روبهرو شدن با آن آماده شوى.
میزان الحکمه، ج ۹، ص ۲۴۸.
* * *
پاداشهاى پس از مرگ
امام صادق علیه السلام:
لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الأَجْرِ اِلاّ ثَلاثُ خِصالٍ:
صَدَقهٌ اَجْراها فى حَیاتِهِ فَهِىَ تَجْرى بَعْدَ مَوْتِهِ،
و سُنَّهُ هُدىً سَنَّها فَهِىَ یُعْمَلُ بِها بَعْدَ مَوْتِهِ،
اَوْ وَلَدٌ صالِحٌ یَدْعُولَهُ.
پس از مرگ انسان، جز از ناحیه سه خصلت، پاداشى به او نمىرسد:
صدقهاى که در حال حیاتش جارى ساخته و پس از مرگش هم جریان مىیابد،
سنّت و روش پسندیده ای که بنیان گذاشته و پس از مرگش به آن عمل مىشود،
و فرزند شایستهاى که براى او دعا مىکند.
وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۹۲.
* * *
عاقبت بخیرى
پیامبر اکرم صلى الله و علیه وآله:
مَن خُتِمَ لَهُ بِلا اِلهَ اِلَاّ اللّهُ دَخَلَ الْجَنَّهَ،
وَمَنْ خُتِمَ لَهُ بِصیامِ یَوْمٍ دَخَلَ الْجَنَّهَ،
وَمَنْ خُتِمَ لَهُ بِصَدَقَهٍ یُریدُ بِها وَجْهَاللّهِ دَخَلَ الجَنَّهَ.
هرکس که عمرش با »لااله الا اللّه« ختم شود، وارد بهشت مىشود،
هرکس که عمرش با یک روز روزه به پایان رسد، به بهشت مىرود،
و کسى هم که پایان عمرش با صدقهاى باشد که هدفش از آن، رضاى الهى است، وارد بهشت مىشود.
وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۳۵۸.
* * *
کوتاهی انسان در پیش فرستادن نیکى
امام محمد باقر علیه السلام:
اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ و تَعالى یَقولُ: اِبْنَ آدَمَ! تَطَوَّلْتُ عَلَیْکَ بِثَلاثَهٍ:
سَتَرْتُ عَلیکَ ما لَوْ یَعْلَمُ بِهِ اَهْلُکَ ما وارَوْکَ وَ اَوْسَعْتُ عَلیکَ فَاسْتَقْرَضْتُ مِنکَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیراً، وَ جَعَلْتُ لَکَ النَّظْرَهَ عِنْدَ مَوْتِکَ فى ثُلْثِکَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیْراً.
خداوند متعال مىفرماید: اى فرزند آدم! با سه نعمت به تو احسان کردم:
چیزهایى را از کارهایت پوشاندم که اگر خانوادهات آنها را مىدانستند، تو را دفن نمىکردند،
رزق و روزى تو را توسعه دادم و از تو قرض خواستم و تو کار نیکى پیش نفرستادى،
و تو را مهلت دادم که هنگام مرگت در یک سوّم مال خویش وصیت کنى، و تو نیکى و خیرى را پیش نفرستادى.
بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج۶۷، ص: ۱۹
* * *
وصیّت نامه
پیامبر اکرم صلى الله و علیه وآله:
ما یَنْبَغى لِإِمْرِءٍ مُسلِمٍ اَنْ یَبیتَ لَیْلَهً اِلاّ وَ وَصِیَّتُهُ تَحْتَ رَأسِهِ.
براى یک مسلمان سزاوار نیست که شبى را بخوابد، مگر آنکه وصیتنامهاش زیر سرش باشد.
وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۳۵۲.
* * *
وصیّت به ثُلث
امام صادق علیه السلام:
اِنَّ لِصاحِبِ الْمالِ اَنْ یَعْمَلَ بِمالِهِ ماشاءَ ما دامَ حَیّاً، اِنْ شاءَ وَهَبَهُ، وَ اِنْ شاءَ تَصَدَّقَ بِهِ وَ اِنْ شاءَ تَرَکَهُ اِلى اَنْ یَأتِیَهُ الْمَوْتُ، فَاِنْ اَوْصى بِهِ فَلَیْسَ لَهُ اِلاّ الثُلُثُ، اِلاّ اَنَّ الْفَضْلَ فى اَنْ لا یُضَیِّعَ مَنْ یَعُولُهُ وَ لا یَضُرَّ بِوَرَثَتِهِ.
شخص پولدار مىتواند تا زنده است، هر نوع تصرّفى در مال خود انجام دهد: اگر بخواهد، آن را مىبخشد و اگر بخواهد، آن را صدقه مىدهد و اگر بخواهد، مىتواند همانطور بگذارد تا مرگش فرا رسد.
پس اگر وصیّت کرد (که در راهى خرج شود) جز به اندازه یک سوم حق وصیّت ندارد، الاّ اینکه فضیلت در آن است که حقِ افراد تحت تکفّل خود را ضایع نکند و به ورثه خود زیان نرساند.
وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۳۸۱.
* * *
راز ناخوشایندى مرگ
سُئِلَ الْحَسَنُ علیه السلام: ما بالُنا نَکْرَهُ الْمَوْتَ وَ لا نُحِبُّهُ؟ فَقال علیهالسلام:
اِنَّکُمْ اَخْرَبْتُمْ آخِرَتَکُمْ وَ عَمَّرْتُمْ دُنْیاکُم،
فَاَنْتُمْ تَکْرَهُونَ النَّقْلَهَ مِنَالْعُمْرانِ اِلَىالْخَرابِ.
از امام حسن مجتبى علیه السلام پرسیدند:
چرا از مرگ بدمان مىآید و آن را دوست نداریم؟
فرمود: زیرا شما آخرت خود را خراب کرده و دنیایتان را آباد ساختهاید، از این رو منتقل شدن از محلّ آباد به ویرانه را، دوست ندارید.
میزان الحکمه، ج ۹، ص ۲۶۱
* * *
نیکى، همدم انسان
پیامبر خدا صلى الله وعلیه وآله:
یَتْبَعُ الْمَیِّتَ ثَلاثَهٌ: اَهْلُهُ وَ مالُهُ وَ عَمَلُهُ،
فَیَرْجِعُ اِثْنانِ وَ یَبْقى واحِدٌ،
یَرْجِعُ اَهْلُهُ وَ مالُهُ وَ یَبْقى عَمَلُهُ.
همراه مرده، سه چیز او را همراهى مىکند (تا لب گور). دو تا بر مىگردد و یکى باقى مىماند. خانواده و مالش برمىگردد ولى عملش با او همراه مىماند.
کنز العمّال، حدیث ۴۲۷۶۱
* * *
صدقه جاریه
پیامبر خدا صلى الله وعلیه وآله:
اِذا ماتَ الاِنْسانُ اِنْقَطَعَ عَمَلُهُ اِلاّ مِنْ ثَلاثٍ:
صَدَقَهٍ جارِیَهٍ، اَوْ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ،اَوْ وَلَدٍ صالحٍ یَدْعُو لَهُ.
هرگاه انسان بمیرد، عملش هم قطع مىشود، مگر از سه راه: صدقه جاریه، یا عملى که از آن سود مىبرند، یا فرزند شایستهاى که براى او دعا مىکند.
نهج الفصاحه، حدیث ۲۳۹
* * *
بهرهگیرى از مال
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
اِنَّ الْعَبْدَ اِذا ماتَ قالَتِ الْمَلائِکَهُ ماقَدَّمَ؟
وَقالَ النّاسُ ما اَخَّرَ؟
فَقَدِّمُوا فَضْلاً یَکُنْ لَکُمْ
وَلا تُؤَخِّرُوا کُلّاً یَکُنْ عَلَیْکُمْ،
فَاِنَّ الْمَحْرُومَ مَنْ حَرُمَ مِنْ خَیْرِ مالِهِ،
وَالْمَغْبُوطَ مَنْ ثَقُلَ بِالصَّدَقاتِ وَ الْخَیْراتِ مَوازینُهُ.
هرگاه بندهاى از دنیا رود، فرشتگان گویند: «چه پیش فرستاده است؟» و مردم گویند: «چه برجا گذاشته است؟» پس مال اضافه خود را (با صدقه) پیش فرستید تا به سود شما شود، و همه را برجاى نگذارید که به زیان شما شود.
همانا محروم، کسى است که از خیر دارایى خود محروم شود و مغبوط (که دیگران به حال او غبطه مىخورند) کسى است که وزنه اعمالش با صدقات و خیرات سنگین شود.
بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۸۸
* * *
صدقات پس از مرگ
قال الصّادق علیه السلام:
سِتَّهٌ یَلْحَقْنَ الْمُؤمِنَ بَعْدَ وَفاتِهِ:
وَلَدٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ، و مُصْحَفٌ یَخْلِفُهُ، وَ غَرْسٌ یَغْرِسُهُ، وَ صَدَقَهُ ماءٍ یُجْریهِ، وَ قَلیبٌ یَحْفِرُهُ وَ سُنَّهٌ یُؤْخَذُ بها مِنْ بَعدِهِ.
امام صادق علیه السلام فرمود:
پس از درگذشت مؤمن، شش چیز است که (ثوابش) به او مىپیوندد:
۱ – فرزندى که براى او آمرزش مىطلبد،
۲ – قرآنى که بر جاى مىگذارد (و آن را مىخوانند)،
۳ – نهالى که آن را مىکارد،
۴ – صدقه آبى که آن را جارى مىسازد،
۵ – چاهى که آن را حفر مىکند
۶ – روشى که بنیان مىنهد و پس از او دیگران به آن عمل مىکنند.
من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۸۵
* * *
سهم خود انسان و وارث از مال و ثروت
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
اِنَّما لَکَ مِنْ مالِکَ ما قَدَّمْتَهُ لِآخِرَتِکَ، وَما اَخَّرْتَهُ فَلِلْوارِثِ.
تنها بهره تو از دارایىات، همان مقدار است که براى آخرت خود پیش فرستادهاى، و آنچه را که تأخیر بیندازى و به جا گذارى، سهم وارث است.
غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۲۷۶
* * *
در خدمت خوبان
امام صادق علیه السلام:
اِعْلَمْ اَنَّهُ مَنْ لَمْ یُنْفِقْ فى طاعَهِ اللّهِ اُبْتُلِىَ بِاَنْ یُنْفِقَ فى مَعْصِیَهِ اللّهِ عَزّوَجَلّ، وَ مَنْ لَمْ یَمْشِ فى حاجَهِ وَلِىِّ اللّهِ اُبْتُلِىَ بِاَنْ یَمْشِىَ فى حاجَهِ عَدُوِّاللّهِ.
بدان که هر کس در راه طاعت خدا خرج نکند، به خرج کردن در راه معصیت خدا گرفتار مىشود و هرکس در راه انجام نیاز دوستِ خدا گام برندارد، به تلاش در راه تأمین نیاز دشمن خدا گرفتار مىشود.
بحار الانوار، ج ۹۶، ص ۱۳۰
* * *
ره توشه آخرت
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
یا اَهْلَ الدِّیارِ الْمُوحِشَهِ وَ الْمَحالِّ المُقْفِرَهِ وَ القُبُورِ المُظْلِمَهِ، یا اَهْلَ التُّرْبَهِ، یا اَهْلَ الْغُربَهِ، یا اَهْلَ الْوَحْدَهِ، یا اَهْلَ الْوَحْشَهِ، اَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ سابِقٌ وَ نَحْنُ لَکُمْ تَبَعٌ لاحِقٌ، اَمَّا الدُّورُ فَقَدْ سُکِنَتْ، وَ اَمَّا الأَزْواجُ فَقَدْ نُکِحَتْ، وَ اَمَّا الأموالُ فَقَدْ قُسِّمَتْ، هذا خَبَرُ ما عِنْدَنا، فَما خَبَرُ ما عِندَکُمْ؟ ثُمَّ الْتَفَتَ اِلى اَصْحابِهِ فَقالَ:
اَما وَاللّهِ لَوْ اُذِنَ لَهُمْ فِى الکَلامِ، لأَخْبَرُوکُم
«اَنَّ خَیْرَ الزّادِ التّقوى».
حضرت على علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ صفّین، چون در بیرون کوفه به قبرستان رسید، خطاب به مردگان و اسیرانِ خاک، چنین فرمود:
اى ساکنان دیار وحشتناک و جایگاههاى خالى و گورهاى تاریک! اى خاک نشینان غریب! اى اهل تنهایى و وحشت! شما پیشرو ما بودید که جلوتر از ما رفتهاید و ما به شما خواهیم پیوست. امّا خانهها را ساکن شدند، همسران را گرفتند و اموال را تقسیم کردند. این، خبرى است که نزد ماست. پیش شما چه خبر است؟
سپس روى به اصحاب خویش کرد و فرمود:
به خدا قسم اگر به آنان اجازه سخن دهند، به شما خبر خواهند داد که «بهترین رهتوشه، تقواست»!
نهج البلاغه، حکمت ۱۲۵
* * *
خوشحالى براى کار خیر
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
اَکْثِرْ سُرُورَکَ عَلى ما قَدَّمْتَ مِنَ الخَیْرِ وحُزْنَکَ عَلى ما فاتَکَ مِنْهُ.
شادى خود را براى کارهاى نیکى که پیشاپیش (براى آخرت) فرستادهاى زیاد کن و اندوه فراوانت را براى نیکیهایى قرار بده که از دستت رفته است.
غرر الحکم، ج ۲، ص ۵۹۲.
آن کسى را بستایید که اندر همه عمر
بهر آسایش مردم قدمى بردارد
نیک مرد آنکه نگردد دل او هرگز شاد
مگر از خاطر کس بار غمى بردارد.
* * *
تا فرصت باقى است…
پیامبر اکرم صلى الله و علیه وآله:
اَفْضَلُ الصَّدَقَهِ اَنْ تَصَدَّقَ وَاَنْتَ صَحیحٌ شَحیحٌ تَأْمَلُ الْعَیْشَ وَتَخْشَى الْفَقْرَ، وَلاتُمَهِّلْ حَتَّى اِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ قُلْتَ: لِفُلانٍ کَذا وَلِفُلانٍ کَذا.
بهترین صدقه آن است که در حالى که صحیح و سالم هستى و امید به زندگى دارى و از تنگدستى هم هراسان باشى، صدقه بدهى، صدقه را آن قدر به تأخیر نینداز تا آنکه جان به گلوگاه برسد، آنگاه بگویى: براى فلانى این قدر بدهید و به فلانى آن قدر!
میزان الحکمه، ج ۵، ص ۳۲۶.
تیره روزان جهان را به چراغى دریاب
تا پس از مرگ، تو را شمع مزارى باشد
»صائب«
* * *
بهترین اندوخته
پیامبر اکرم صلى الله و علیه وآله:
خَیْرُ مالِ الْمَرْءِ وَذَخائِرُهُ الصَّدَقَهُ.
بهترین ثروت و اندوخته انسان، «صدقه»است.
وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۲۵۸
* * *
مال، در خدمت نیکى
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
مَنْ کانَ لَهُ مالٌ فَلْیَصِلْ بِهِ الْقَرابَهَ وَلْیُحْسِنِ الضِّیافَهَ وَلْیَفُکَّ بِهِ الْعانى وَالْأسیرَ، فَإنَّ الْفَوْزَ بِهذِهِ الخِصالِ مَکارِمُ الدُّنْیا وَشَرَفُ الآخِرَهِ.
کسى که مال و ثروتى دارد، با آن به خویشاوندانش نیکى کند و خوب مهمانى کند و بوسیله آن، گرفتار و اسیرى را آزاد سازد، همانا رسیدن به این ویژگیها، بزرگواریهاى دنیا و شرافت آخرت است.
مستدرک نهج البلاغه، ص ۱۷۴.
تا توانى به جهان خدمت محتاجان کن
به دمى، یا دِرمى، یا قلمى یا قدمى
* * *
ورثه ناسپاس
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
اَلا! وَاِنَّ اللِّسانَ الصّالِحَ یَجْعَلُهُ اللَّهُ تَعالى لِلْمَرْءِ فىالنّاسِ خَیْرٌ لَهُ مِنَالْمالِ یُوَرِّثُهُ مَنْ لایَحْمَدُهُ.
آگاه باشید! زبان خیر و یاد نیکى که خداوند در میان مردم از کسى برجاى مىگذارد، براى او بهتر از ثروتى است که براى کسى به ارث بگذارد که سپاسگذار او نباشد.
نهجالبلاغه فیضالاسلام«خطبه۱۱۹.»
نام نیکى گر بماند ز آدمى
بهْ کزو مانَد سراى زرنگار
* * *
نام نیک
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
مَنْ بَذَلَ بِرَّهُ اِشْتَهَرَ ذِکْرُهُ.
کسى که نیکى خود را به مردم برساند،
نام و یادش مشهور گردد.
غررالحکم، ج ۵، ص ۲۵۱۶
* * *
بزرگترین حسرت
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
اِنَّ اَعْظَمَ الْحَسَراتِ یَوْمَ القیامَهِ حَسْرَهُ رَجُلٍ کَسَبَ مالاً فى غَیْرِ طاعَهِ اللّهِ، فَوَرِثَهُ رَجُلٌ فَاَنْفَقَهُ فى طاعَهِ اللّهِ سُبْحانَهُ فَدَخَلَ بِهِ الْجَنَّهَ وَدَخَلَ الأوَّلُ بِهِ النّارَ.
یقیناً بزرگترین حسرتها در روز قیامت، حسرتِ کسى است که در غیر راه خدا ثروتى به دست آورده باشد (و چون از دنیا برود) آن را براى دیگرى به ارث بگذارد و آن وارث، آن را در راه طاعت خداى سبحان خرج کند و از این راه به بهشت برود، ولى آن شخص اوّل، به وسیله همان مال به دوزخ رود.
نهج البلاغه، فیض الاسلام، حکمت ۴۲۱.
* * *
مستى ثروت
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
اِسْتَعیذُوا بِاللّهِ مِنْ سَکْرَهِ الْغِنى، فَاِنَّ لَهُ سَکْرَهً بَعیدَهَ الْإفاقَهِ.
از مستىِ ثروت، به خداوند پناه ببرید، چرا که براى ثروتمندى، یک نوع سرمستى هست که دیر به هوش مىآید.
غررالحکم، ج ۲ص ۶۶۲.
* * *
مال بى برکت
پیامبر خدا صلى الله وعلیه وآله:
مَنْ مَنَعَ مالَهُ مِنَ الأَخْیارِ اِخْتِیاراً صَرَفَ اللّهُ مالَهُ اِلَى الأَشْرارِ اِضْطِراراً.
کسى که با اختیار، ثروت خود را از خوبان دریغ کند، خداوند به ناچار، مال او را صرف اشرار و بَدان مىکند.
بحارالأنوار،ج ۹۳، ص ۱۳۱.
چو سائل از تو به زارى طلب کند چیزى بده، و گرنه ستمگر به زور بستاند
* * *
سعادتِ دنیا و آخرت
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
اَلنّاسُ فِى الدُّنیا عامِلانِ:
عامِلٌ عَمِلَ فِى الدّنیا لِلّدُنْیا، قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْیاهُ عَنْ آخِرَتِهِ… فَیُفْنى عُمُرَهُ فى مَنْفَعَهِ غَیْرِهِ،
وَعامِلٌ عَمِلَ فِى الدّنیا لِما بَعْدَها فَجائَهُ الَّذى لَهُ مِنَ الدُّنیا بِغَیْرِ عَمَلٍ، فَاَحْرَزَ الْحَظَّیْنِ مَعاً وَمَلَکَ الدّارَیْنِ جَمیعاً.
مردم در دنیا دو گونه کار مىکنند: یکى آنکه در دنیا براى دنیا کار مىکند و دنیایش او را از آخرتش غافل مىسازد… پس عمر خود را در راه منافع دیگران تباه مىسازد، دیگرى آنکه در دنیا براى پس از دنیا کار مىکند، امّا سهم او از دنیا بدون کار به او مىرسد، این گروه، هر دو بهره را به دست مىآورند وهم دنیا دارند، هم آخرت.
نهج البلاغه (فیض الاسلام) حکمت ۲۶۱.
* * *
راهِ بهشت
امام صادق علیه السلام:
اِنَّ اللّهَ تَعالى خَلَقَ خَلْقاً مِنْ خَلْقِهِ اِنْتَجَبَهُمْ لِقَضاءِ حَوائِجِ فُقَراء شیعَتِنا عَلى ذلِکَ الْجَنَّهُ، فَاِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ تَکُونَ مِنْهُمْ فَکُنْ.
خداى متعال، گروهى از آفریدگان خود را براى تأمین نیازمندیهاى شیعیان تنگدستِ ما برگزیده است و پاداشآنان براینکار، بهشتاست.اگربتوانى از این گروه باشى، باش! محجهالبیضاء، ج ۳، ص ۳۷۸.
* * *
آثار صدقه پنهانى
امام باقر علیه السلام:
اَلْبِرُّ وَصَدَقَهُ السِّرِ
یَنْفِیانِ الْفَقْرَ وَیَزیدانِ فِى الْعُمْرِ
وَیَدْفَعانِ سَبْعینَ میتَهَ سُوءٍ.
نیکوکارى وصدقه پنهانى، فقر را مىزدایند و عمر را مىافزایند و هفتاد نوع مردنِ بد را از انسان دور مىکنند. بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۸۱.
* * *
آرزوهاى بر باد رفته
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
اَما رَأَیْتُمُ الَّذینَ یَأْمَلُونَ بَعیداً وَیَبْنُونَ مَشیداً وَیَجْمَعُونَ کثیراً کَیْفَ اَصْبَحَتْ بُیُوتُهُمْ قُبُوراً وَماجَمَعُوا بُوراً وَصارَتْ اَمْوالُهُمْ لِلْوارِثینَ وَاَزْواجُهُمْ لِقَوْمٍ آخَرینَ…؟
آیا ندیدید کسانى را که آروزهاى دور و دراز داشتند و بناهاى محکم و استوار ساختند و اموال بسیار اندوختند، چگونه خانههایشان گور شد و آنچه جمع کرده بودند، تباه گشت، اموالشان به وارثان رسید و همسرانشان به دیگران؟!
نهج البلاغه (فیض الأسلام) خطبه ۱۳۲.
* * *
امروز به فکر فردا
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
فَدَعِ الاِسْرافَ مُقْتَصِداً وَاذْکُرْ فِى الْیَوْمِ غَداً
وَاَمْسِکْ مِنَ الْمالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِکَ
وَقَدِّمِ الْفَضْلَ لِیَوْمِ حاجَتِکَ.
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در نامهاى که به زیادبن ابیه، جانشین والى بصره نوشت، فرمود:
از روى میانهروى و اعتدال، اسراف را رها کن و امروز به یاد فردا باش، از ثروت به اندازه ضرورت نگهدار و بیش از آن را براى روز نیاز خود (در قیامت) پیش بفرست.
نهج البلاغه (فیض الأسلام)نامه ۲۱.
* * *
بهترین میراث
امام صادق علیه السلام:
خَیْرُ ما یُخْلِفُهُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ ثَلاثَهٌ:
وَلَدٌ بارٌّ یَسْتَغْفِرُلَهُ،
وَسُنَّهُ خَیْرٍ یُقْتَدى بِهِ فیها،
وَصَدَقَهٌ تَجْرى مِنْ بَعْدِهِ.
بهترین چیزى که انسان براى بعد از خودش بر جاى مىگذارد، سه چیز است:
۱ – فرزند نیکوکارى که براى او آمرزش مىطلبد،
۲ – سنّت نیکى که به آن اقتدا مىکنند.
۳ – صدقه جاریهاى که پس از او هم ادامه یابد.
وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۲۹۴.
* * *
راه دراز آخرت
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
وَاعْلَمْ اَنَّ اَمامَکَ طَریقا ذا مَسافَهٍ بَعیدَهٍ وَمَشَقَّهٍ شَدیدَهٍ… وَاِذا وَجَدْتَ مِنْ اَهْلِ الْفاقَهِ مَنْ یَحْمِلُ لَکَ زادَک اِلى یَوْمِالقِیامَهِ فَیُوافیکَ بِهِ غَداً حَیْثُ تَحْتاجُ اِلَیْهِ فَاْغْتَنِمْهُ وَحَمِّلْهُ اِیّاهُ وَاَکْثِرْ مِنْ تَزْویدِهِ وَاَنْتَ قادِرٌ عَلَیهِ، فَلَعَلَّکَ تَطْلُبُهُ قَلاتَجِدُهُ…
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در وصیت خویش به فرزندش امام حسن مجتبى علیه السلام فرمود:
بدان که پیش روى تو راهى است همراه با مسافت دور و سختیهاى جانگاه… و هرگاه از نیازمندان کسى را یافتى که رهتوشه تو را به سوى آخرت بر دوش کشد و فرداى قیامت که به آن نیاز دارى به تو تحویل دهد، پس آن را غنیمت شمار و بارت را بر دوش او بگذار، و تا مىتوانى، توشه او را افزون کن، شاید که او را بجویى و دیگر نیابى!…
نهج البلاغه (فیض الاسلام) نامه ۳۱.
اى رهروى که خیر به مردم رسانده اى
آسوده رو، که بار تو بر دوش سائل است
«صائب»
* * *
الگوى نیکوکارى
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
لَمْ یَمُتْ مَنْ تَرَکَ اَفْعالاً یُقْتَدى بِهِ مِنَ الْخَیْرِ.
کسى که کارهاى شایستهاى از خود به یادگار گذارد که دیگران از او پیروى کنند، هرگز نمرده است (بلکه زنده جاوید است)
کنزالفوائد، ج ۱، ص ۳۴۹.
سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز
مرده آنست که نامش به نکویى نبرند
* * *
دنیا براى آخرت
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
اِنَّما لَکَ مِنْ دُنیاکَ
مَا اَصْلَحْتَ بِهِ مَثْواکَ.
بهره تو از دارایى و دنیاى تو، همان اندازه است
که با آن، خانه آخرتت را آباد کردهاى.
بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۱۳۳.
برگ عیشى به گور خویش فرست
کس نیارد زپس، تو پیش فرست
* * *
ثروت ماندگار و فانى
پیامبر خدا صلى الله وعلیه وآله :
یَقُولُ اْبنُ آدَمَ: مالى، مالى،
هَلْ لَکَ مِنْ مالِکَ اِلاَّ ما تَصَدَّقْتَ فَأَبْقَیْتَ،
اَوْ اَکَلْتَ فَأَفْنَیْتَ، اَوْ لَبِسْتَ فَأَبْلَیْتَ؟
آدمیزاده پیوسته مىگوید: مالَم، مالَم!
آیا بهره تو از مالت جز چیزى است که آن را صدقه دادهاى و باقى ساختهاى،
یا خوردهاى و فانى کردهاى،
یا پوشیدهاى و پوساندهاى؟
میزان الحکمه، ج ۹، ص ۳۰۱.
* * *
آسودگان قیامت
معمّر بن خلاّد گوید: شنیدم که حضرت امام رضا علیه السلام مى فرمود:
اِنَّ لِلَّهِ عِباداً فىِ الأَرْضِ یَسْعَوْنَ فى حَوائِجِ النّاسِ هُمُ الْآمِنُونَ یَوْمَ الْقِیامَهِ وَمَنْ اَدْخَلَ عَلى مُؤْمِنٍ سُرُوراً فَرَّحَ اللّهُ قَلْبَهُ یَوْمَ القیامَهِ.
همانا خداوند را در روى زمین بندگانى است که در راه نیازهاى مردم مىکوشند، آنان در روز قیامت، ایمن و آسودهاند و هر کس که بر دل مؤمنى شادمانى وارد کند، خداوند در روز قیامت، قلبش را شاد مىسازد.
اصول کافى، ج ۲، ص ۱۹۷.
* * *
منّت، آفتِ احسان
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
یا اَهْلَ الْمَعْرُوفِ وَالإحْسانِ! لاتَمُنُّوا بِاِحْسانِکُمْ، فَاِنَّ الْإحْسانَ وَالْمَعْرُوفَ یُبْطِلُهُ قَبیحُ الإمْتِنانِ.
اى نیکوکاران! احسان و نیکى خود را به منّت، آلوده نکنید، یقیناً منّت گذاشتن زشت و ناپسند، کار نیک و احسان را از بین مىبرد.
غرر الحکم، ج ۶، ص ۳۱۱۹.
* * *
دنیا، خرج آخرت
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
لَیْسَ لِأَحَدٍ مِنْ دُنیاهُ اِلاّ ما اَنْفَقَهُ عَلى اُخْراهُ.
هیچ کس را بهرهاى از دنیایش نیست، جز همان مقدار که آن را خرج آخرتش مىکند.
غررالحکم، ج ۵، ص ۸۷.
خیرى کن اى فلان و غنیمت شمار عمر
زان پیشتر که بانگ برآید، فلان نماند!
سعدى
* * *
نتیجه بخل در راه خیر
امام موسى بن جعفر علیه السلام:
اِیّاکَ اَنْ تَمْنَعَ فى طاعَهِ اللَّهِ فَتُنْفِقَ مِثْلَیْهِ فى مَعْصِیَهِ اللّهِ.
مبادا از خرج کردن در راه طاعت خدا دریغ کنى، که ناچارشوى دو برابر آن را در راه نافرمانى خدا خرج کنى!
بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۲۰.
* * *
توفیق نیکوکارى
امام صادق علیه السلام:
لَیْسَ کُلُّ مَنْ یُحِبُّ اَنْ یَصْنَعَ الْمَعْرُوفَ اِلَى النّاسِ یَصْنَعُهُ وَلَیْسَ کُلُّ مَنْ یَرْغَبُ فیهِ یَقْدِرُ عَلَیهِ وَلا کُلُّ مَنْ یَقْدِرُ عَلَیْهِ یُؤْذَنُ لَهُ فیهِ،
فَاِذَا اْجَتَمَعَتِ الرَّغْبَهُ وَالْقُدْرَهُ وَالِإذْنُ فَهُنالِکَ تَمَّتِ السَّعادَهُ لِلطّالِبِ وَالْمَطْلُوبِ اِلَیْهِ.
چنان نیست که هر کس دوست داشته باشد به مردم نیکى کند، آن را انجام دهد! و چنان نیست که هر کس علاقمند به کار خیر باشد، توانایى آن را داشته باشد و چنان هم نیست که هر کس قدرت بر نیکى به مردم داشته باشد، به او اذن نیکوکارى داده شود! پس هرگاه که «خواستن»و «توانستن» و «اجازه» (از سوى خدا) جمع شود، در آن صورت است که براى طالب و مطلوب، سعادت فراهم مىآید.
بحارالأنوار، ج ۷۱، ص ۴۱۴.
* * *
وصىّ خود باش
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام:
یَا ابْنَ آدَمَ! کُنْ وَصِىَّ نَفْسِکَ وَاعْمَلْ فى مالِکَ ما تُؤْثِرُ اَنْ یُعْمَلَ فیهِ مِنْ بَعْدِکَ.
اى فرزند آدم! خودت وصىّ خود باش و درباره دارایى خود، آنگونه عمل کن که مىخواهى پس از تو با آن، آنگونه عمل کنند.
نهج البلاغه (فیض الاسلام)، حکمت ۲۴۶.
بخور، ببخش که دنیا به هیچ کار نیاید
جز آنکه پیش فرستى به روز بازپسین را
«سعدى»
