یکی از مباحث مهم و اصولی در اقتصاد، مسئله «اخلاق» است، از نظر اسلام فعالیت‌های اقتصادی باید توأم با اخلاق و معنویت باشد تا راه ایجاد شده، سالم و مشروع باشد.
اسلام برای کسب و کار، تجارت و فعالیت اقتصادی، آداب و شرایطی از جمله صداقت و راستی، یادگیری احکام شرعی اقتصادی، انصاف در معامله و اجتناب از ظلم، پرهیز از سوگند خوردن در معامله، ضرورت ثبت و تنظیم اسناد مالی، تعاون و همکاری اقتصادی، دخالت نکردن در داد و ستد دیگران، رعایت اعتدال و میانه‌روی در اقتصاد و… را در نظر گرفته است.
یکی از عادات ناپسند در بازار و در معاملات، «قسم خوردن» است؛ قسم خوردن در معاملات در هر صورت امری نامطلوب است؛ اگر قسم دروغ باشد، حرام و از گناهان کبیره است، اگر قسم راست باشد، مکروه و ناپسند است. قسم خوردن در هر عصر و زمانی، حتی زمان پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) رایج بوده است، از این رو در آیات و روایات به شدت از آن نهی شده و به مضرات و پیامدهای منفی آن اشاره شده است.
مذمت سوگند خوردن در معاملات از منظر آیات
از نظر اسلام، اصولاً سوگند یاد کردن کار خوبی نیست، خداوند متعال در آیه ۲۲۴ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «وَلاَ تَجْعَلُواْ اللّهَ عُرْضَهً لِّأَیْمَانِکُمْ أَن تَبَرُّواْ وَتَتَّقُواْ وَتُصْلِحُواْ بَیْنَ النَّاسِ وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛ و خدا را دستاویز سوگندهاى خود قرار مدهید تا [بدین بهانه] از نیکوکارى و پرهیزگارى و سازشدادن میان مردم [باز ایستید] و خدا شنواى داناست».
مذمت سوگند خوردن در معاملات از منظر روایات
نباید برای هر کار کوچک و بزرگ، قسم یاد کرد و نام خدا را برد، به‌ویژه در معاملات، نباید خدا را وسیله کاسبی خود قرار داد و بدین صورت اعتماد مشتری را جلب کرد. در روایات اسلامی از قسم خوردن در معاملات به شدت نهی شده و مورد مذمت قرار گرفته است.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «وای بر تاجران به‌خاطر سوگند خوردنشان در معامله».
امام علی(ع) در زمان حکومت خود همواره از بازار سرکشی می‌کرد و می‌فرمود: «ای گروه بازاریان، از خدا بترسید (تقوا پیشه کنید) و از قسم خوردن در معامله پرهیز کنید»کافی، جلد ۵، صفحه ۱۵۳
امام صادق(ع): «خداوند متعال از کسی که با سوگند و قسم خوردن کالای خود را بفروشد نفرت دارد».
یکی از یاران رسول خدا(ص) گفت: شنیدم پیامبر(ص) فرمود: هر کس چهار چیز را رعایت کند، کسب و کارش پاکیزه و حلال خواهد بود: هنگام فروش از کالای خود تعریف بی‌جا نکند، هنگام خرید از جنس مورد نظر مذمت نکند، در معامله دغل‌کاری نکند، در معامله در هیچ‌‍حال سوگند نخورد».وسائل‌الشیعه، جلد ۱۷، صفحه ۳۸۴
امام موسی‌بن‌جعفر(ع) نقل شده که فرمود: «سه گروه از مردم در روز قیامت از توجه و لطف خدای متعال بی‌بهره‌اند و خداوند به آنان نظر رحمت نمی‌کند، اولین آن‌ها کسی است که همواره با سوگند خوردن خرید و فروش می‌کند(معامله نمی‌کند مگر با قسم خوردن). النصوص الاقتصادیه، جلد ۲، صفحه ۵۰۶
سوگند در معامله، آثار و پیامدهای زیان‌بار دنیوی و اخروی فراوانی را به‌دنبال دارد، خداوند متعال، بنده‌ای را که در معامله با مردم دغل‌بازی می‌کند و قسم دروغ بخورد، علاوه‌بر این‌که او را از رحمت و برکت خویش محروم می‌سازد، حتی سود مادی او را هم تباه می‌کند.
امیرالمؤمنین، امام علی(ع) گروه دلالان را نصیحت کرد و فرمود: ای جماعت دلالان، کمتر سوگند بخورید؛ زیرا سوگند سرمایه را تباه و سود را نابود می‌کند، (وسائل‌الشیعه،ج ۱۷ و کافی، ج ۵)
نبی مکرم اسلام(ص) نیز فرمود: سوگند برای جلب مشتری مؤثر است اما برکت را از کسب و کار می‌برد، (کنزالاعمال).
وی عنوان کرد: شاید انسان با سوگند دروغ و فریب‌کاری به سود بیشتری در کسب و تجارت دست یابد، اما این رزق و سود به سبب شکستن حرمت خداوند متعال، مورد غضب حق تعالی میشود و نمی‌تواند برای صاحب آن برکتی داشته باشد و خوشی همراه بیاورد، بلکه ضررو زیان مالی به‌همراه دارد. امام باقر(ع) فرمود: از قسم خوردن پرهیز کن، زیرا قسم دروغ، صاحبش را به آتش دوزخ می‌کشاند»، (اسدالغابه، جلد ۴).
نبی مکرم اسلام(ص): «هر انسانی که با سوگند به خدا، مال مسلمانی را صاحب شود، خداوند بهشت را بر او حرام و جهنم را بر او واجب گرداند»، پرسیدند: ای رسول خدا، حتی اگر آن مال کم باشد؟ فرمود: اگرچه یک چوب مسواک باشد. بحارالانوار، جلد ۱۰۱، صفحه ۳۰۱
لذا انسان باید از سوگند در معامله شدیداً برحذر باشد؛ چراکه اگر به راستی قسم بخورد، خداوند را وسیله کاسبی خود قرار داده و عظمت باارزش خدا را پایین آورده و این عمل زشت و ناپسند است؛ اگر به دروغ قسم بخورد، مرتکب گناه کبیره شده و عواقب گناه کبیره دامن‌گیر اوست.
