چهل حدیث قرض و ربا
مَنْ ذَا الَّذى یُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافًا کَثیرَهً وَ اللّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعونَ؛ [سوره بقره، آیه ۲۴۵]
یَمْحَقُ اللّه ُ الرِّبوا وَ یُرْبِى الصَّدَقاتِ وَ اللّه ُ لا یُحِبُّ کُلَّ کُفّارٍ اَثیمٍ؛ [ سوره بقره ، آیه ۲۷۶ ]
۱ پیامبر صلی الله علیه و آله:
دَخَلْتُ الْجَنَّهَ فَرَأَیْتُ عَلى بابِها: اَلصَّدَقَهُ بِعَشَرَهٍ وَالْقَرْضُ بِثَمانیَهَ عَشَرَفَقُلْتُ یا جَبْرَئیلُ کَیْفَ صارَتِ الصَّدَقَهُ بِعَشَرَهٍ وَالْقَرْضُ بِثَمانیَهَ عَشَرَ؟ قالَ: لأَِنَّالصَّدَقَهَ تَقَعُ عَلى یَدِ الْغَنىِّ وَالْفَقیرِ وَالْقَرْضُ لایَقَعُ إِلاّ فى یَدِ مَنْ یَحْتاجُ إِلَیْهِ؛
وارد بهشت شدم، دیدم بر در آن نوشته است (ثواب) صدقه ده برابر است و قرض هجدهبرابر. گفتم: اى جبرئیل چرا صدقه ده برابر و قرض هجده برابر است؟ گفت: زیرا صدقه بهدست نیازمند و بى نیاز مى رسد اما قرض جز به دست کسى که به آن نیاز دارد، نمى رسد. [کنزالعمال، ج ۶، ص ۲۱۰، ح ۱۵۳۷۳]
۲ پیامبر صلی الله علیه و آله:
اِنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ لَعَنَ آکِلَ الرِّبا وَمُؤکِلَهُ وَکاتِبَهُ وَشاهِدَیْهِ؛
خداى عزوجل رباخوار و ربا دهنده و نویسنده و شاهد بر آن را لعنت کرده است. [امالى صدوق، ص ۳۴۶]
۳ پیامبر صلی الله علیه و آله:
مَنْ أَخَذَ أَمْوالَ النّاسِ یُریدُ أَداءَها أَدَّى اللّه ُ عَنْهُ وَمَنْ أَخَذَها یُریدُإِتْلافَها اَتْلَفَهُ اللّه ُ؛
هر کس اموال مردم را بگیرد و قصد پرداخت آن را داشته باشد خداوند آن را بپردازد(او را یارى مى کند) و هر کس اموال مردم را بگیرد و قصد تلف کردن داشته باشد خداوند آن را تلف کند.
[نهج الفصاحه، ح ۲۹۷۹]
۴ امام صادق علیه السلام:
دِرْهَمُ رِبا أَعْظَمُ عِنْدَ اللّه ِ مِنْ سَبْعینَ زِنْیَهً بِذاتِ مَحْرَمٍ فى بَیْتِاللّه ِ الْحَرامِ؛
یک درهم ربا نزد خداوند سنگین تر است از هفتاد بار زنا کردن با محارم در خانه خدا.
[نورالثقلین، ج ۱، ص ۲۹۵، ح ۱۱۷۷]
۵ پیامبر صلی الله علیه و آله:
إِنَّ اللّه َ تَعالى مَعَ الدّائِنِ حَتّى یَقْضىَ دَیْنَهُ مالَمْ یَکُنْ دَیْنُهُ فیما یَکْرَهُ اللّه ُ؛
خداوند یار قرض دار است تا قرض خود را بپردازد به شرط آن که قرض وى بر خلافرضاى خدا نباشد.
[نهج الفصاحه، ح ۷۳۳]
۶ امام باقر علیه السلام:
إِنَّما حَرَّمَ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ الرِّبا لِئَلاّ یَذْهَبَ الْمَعْروفُ؛
خداى عزوجل ربا را حرام فرمود تا احسان کردن از بین نرود.
[وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۴۲۵، ح ۱۰]
۷ پیامبر صلی الله علیه و آله:
مَنْ أَقْرَضَ مَلْهوفافَأَحْسَنَ طِلْبَتَهُ اسْتَأْنَفَ الْعَمَلَ وَأَعْطاهُ اللّه ُ بِکُلِّ دِرْهَمٍأَلْفَ قِنْطارٍ مِنَ الْجَنَّهِ؛
هر کس به گرفتار و درمانده اى قرض بدهد و در پس گرفتن آن خوشرفتارى کند[گناهانش پاک شده] اعمالش را دوباره شروع مى کند و خداوند در برابر هر درهم، هزارقنطار (ثروتى فراوان) در بهشت به او عطا کند.
[ثواب الاعمال، ص ۲۸۹]
۸ امام صادق علیه السلام:
آکِلُ الرِّبا لایَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیا حَتّى یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ؛
ربا خوار از دنیا نرود، تا آن که شیطان دیوانه اش کند.
[بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۱۲۰، ح ۳۰]
۹ پیامبر صلی الله علیه و آله:
مَنِ احْتاجَ إِلَیْهِ أَخوهُ الْمُسْلِمُ فى قَرْضٍ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ فَلَمْ یَفْعَلْ حَرَّمَ اللّه ُ عَلَیْهِ ریحَ الْجَنَّهِ؛
۱۰ پیامبر صلی الله علیه و آله:
یا عَلىُّ… لاتُصادِقْ آکِلَ الرِّبا فَإِنَّهُ یُبارِزُ اللّه َ لأَِنَّ اللّه َ تَعالى قالَ: (فَإِنْ لَمْتَفْعَلوا فَأْذَنوا بِحَرْبٍ مِنَ اللّه ِ وَرَسولِهِ)؛
اى على: با رباخوار رفاقت نکن، زیرا او با خداوند به مبارزه برخواسته، چون خداوند متعال مى فرماید: «اگر دست از رباخوارى برنداشتید پس به خدا و رسولش اعلان جنگ دهید». [میراث حدیث شیعه، ج ۲، ص ۴۶، ح ۱۸۹]
۱۱ پیامبر صلی الله علیه و آله:
کَما لا یَحِلُّ لِغَریمِکَ أَنْ یَمْطُلَکَ وَ هُوَ مُؤْسِرٌ فَکَذلِکَ لایَحِلُّ لَکَ أَنْتَعْسِرَهُ إِذا عَلِمْتَ أَنَّهُ مُعْسِرٌ؛
۱۲ امام على علیه السلام:
مَعاشِرَ النّاسِ، اَلفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ ، وَاللّه ِ لِلرِّبا فى هذِهِ الاُْمَّهِ أخْفى مِنْدَبیبِ النَّمْلِ عَلَى الصَّفا؛
۱۳ امام رضا علیه السلام:
اِعْلَمْ أَنَّ مَنِ اسْتَدانَ دَیْنا وَنَوى قَضاءَهُ، فَهُوَ فى أَمانِ اللّه ِ حَتّىیَقْضیَهُ، فَإنْ لَمْ یَنْوِ قَضاءَهُ فَهُوَ سارِقٌ؛
۱۴ پیامبر صلی الله علیه و آله:
أتَیْتُ لَیْلَهً اُسْرِىَ بى عَلى قَوْمٍ بُطونُهُم کَالْبُیوتِ فیهَا الْحَیّاتُ تُرى مِنْخارِجِ بُطونِهِمْ فَقُلْتُ: مَنْ هؤُلاءِ یا جَبْرَئیلُ؟ قالَ: هؤُلاءِ أَکَلَهُ الرِّبا؛
۱۵ پیامبر صلی الله علیه و آله:
مَنْ أَرادَ تُسْتَجابُ دَعْوَتُهُ وَأَنْ تُکْشَفَ کُرْبَتُهُ فَلْیُفَرِّجْ عَنْ مُعْسِرٍ؛
هر کس مى خواهد دعایش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگدست مهلت دهد.
[کنزالعمال، ج ۶، ص ۲۱۵، ح ۱۵۳۹۸]
۱۶ پیامبر صلی الله علیه و آله:
مَنْ أَکَلَ الرِّبا مَلأََ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ بَطْنَهُ مِنْ نارِ جَهَنَّمَ بِقَدْرِ ما أَکَلَ ، وَإِنِاکْتَسَـبَ مِنْهُ مالاً لایَقْبَلُ اللّه ُ تَعالى مِنْهُ شَیْـئا مِنْ عَمَلِهِ ، وَلَمْ یَزَلْ فى لَعْنَهِ اللّه ِ وَالْمَلائِکَهِما کانَ عِنْدَهُ مِنْهُ قیراطٌ (واحِدٌ)؛
هر کس ربا بخورد خداوند عزوجل به اندازه ربایى که خورده شکمش را از آتش دوزخ پر کند و اگر از طریق ربا مالى به دست آورد، خداى تعالى هیچ عمل او را نپذیرد و تازمانى که قیراطى (کمترین مقدار) از مال ربا نزدش باشد، پیوسته خداوند و فرشتگانش او را نفرین کنند.
[ثواب الاعمال، ص ۲۸۵]
۱۷ پیامبر صلی الله علیه و آله:
أَقِلَّ مِنَ الدَّیْنِ تَعِشْ حُرّا؛
قرض کمتر گیر تا آزاد باشى.
[نهج الفصاحه، ح ۴۳۲]
۱۸ امام صادق علیه السلام:
إِنَّهُ لَو کانَ الرِّبا حَلالاً لَتَرَکَ النّاسُ التِّجاراتِ وَما یَحْتاجونَ إِلَیْهِفَحَرَّمَ اللّه ُ الرِّبا لِیَفِرَّ النّاسُ مِنَ الْحَرامِ إلَى الْحَلالِ وَ إِلَى التِّجاراتِ وَ إِلَى الْبَیْعِ وَالشِّراءِفَیَبْقى ذلِکَ بَیْنَهُمْ فِى الْقَرْضِ؛
۱۹ پیامبر صلی الله علیه و آله:
حوسِبَ رَجُلٌ مِمَّنْ کانَ قَبْلَکُمْ فَلَمْ یوجَدْ لَهُ مِنَ الْخَیْرِ شَىْ ءٌ إِلاّ أَنَّهُ کانَرَجُلاً موسِرا وَکانَ یُخالِطُ النّاسَ وَکانَ یَأْمُرُ غِلْمانَهُ أَنْ یَتَجاوَزوا عَنِ الْمُعْسِرِ فَقالَاللّه ُ عَزَّوَجَلَّ لِمَلائِکَتِهِ نَحْنُ أَحَقُّ بِذلِکَ مِنْهُ تَجاوَزوا عَنْهُ؛
یکى از گذشتگان را به حساب کشیدند و کار نیکى نداشت جز آن که مرد توانگرى بود و با مردم داد و ستد داشت و به غلامان خود مى گفت از مطالبه واماندگان درگذرید خداوند به فرشتگان گفت: ما به گذشت از او سزاوارتریم، از او درگذرید.
[نهج الفصاحه، ح ۱۴۰۱]
۲۰ امام صادق علیه السلام:
لَمّا سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ : (یَمْحَقُ اللّه ُ الرِّبا وَیُرْبِى الصَّدَقاتِ) وَقَد أَرى مَنْ یَأْکُلُ الرِّبا یَرْبُو مالُهُ؟ ـ : فَأَىُّ مَحْقٍ أَمْحَقُ مِنْ دِرْهَمِ رِبا یَمْحَقُ الدّینَفَإِنْ تابَ مِنْهُ ذَهَبَ مالُهُ وَافْتَقَرَ؛
مردى از امام صادق علیه السلام درباره آیه «خداوند ربا را نابود مى کند و صدقات را افزایش مى دهد» سئوال کرد و گفت: گاه کسى را مى بینم که ربا مى خورد و با این حال ثروتش زیاد مى شود؟ حضرت فرمودند: کدام نابودى، نابود کننده تر از یک درهم ربا که دین را نابود مى کند. که اگر توبه هم کند ثروتش از دست مى رود و فقیر مى شود.
[تهذیب الاحکام، ج ۷، ص ۱۹، ح ۸۳]
۲۲ امام رضا علیه السلام:
اِعْلَمْ ـ یَرْحَمُکَ اللّه ُ ـ اَنَّ الرِّبا حَرامٌ سُحتٌ، مِنَ الکَبائِرِ وَ مِمّا قَدْ وَعَدَاللّه ُ عَلَیْهِ النّارَ فَنَعوذُ بِاللّه ِ مِنْها، وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلى لِسانِ کُلِّ نَبىٍّ وَفى کُلِّ کِتابٍ؛
خدایت رحمت کند! بدان که ربا حرام و از گناهان کبیره است و خداوند بر آن وعده آتش داده است پس پناه مى بریم به خدا از آتش. ربا را همه پیامبران و همه کتاب هاى آسمانى حرام کرده اند.
[فقه الرضا، ح ۲۵۶]
۲۳ امام صادق علیه السلام:
عَنْ اَبى موسى، قالَ: قُلْتُ لاَِبى عَبْدِاللّه ِ علیه السلام: جُعِلْتُ فِداکَ یَسْتَقْرِضُالرَّجُلُ وَ یَحِجُّ؟ قالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: یَسْتَقْرِضُ وَ یَتَزَوَّجُ؟ قالَ: نَعَمْ، اِنَّهُ یَنْتَظِرُ رِزْقَ اللّه ِغُدْوَهً وَ عَشیَّهً؛
ابو موسى مى گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم، آیا مرد،مى تواند قرض بگیرد و حج برود؟ فرمودند: بله، عرض کردم: آیا مى تواند قرض بگیرد و ازدواج کند؟ فرمودند: بله، قرض کند و ازدواج نماید و شب و روز منتظر روزى خدا باشد.
[وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۸۲ ، ح ۱]
۲۵ امام صادق علیه السلام:
… فَاِنْ اَعْطاهُ اَکْثَرَ مِمّا اَخَذَهُ مِنْ شَرْطٍ بَیْنَهُما فَهُوَ مُباحٌ لَهُ، وَ لَیْسَلَهُ عِنْدَ اللّه ِ ثَوابٌ فیما اَقْرَضَهُ؛
۲۶ پیامبر صلی الله علیه و آله:
اِنَّ اَخْوَفَ ما اَخافُ عَلى اُمَّتى مِنْ بَعْدى هذِهِ الْمَکاسِبُ المُحَرَّمَهُ وَالشَّهْوَهُ الخَفیَّهُ وَ الرِّبا؛
آنچه بیش از هر چیز بر امتم بعد از خود مى ترسم، درآمدهاى حرام، هواپرستىپنهان و رباست.
[بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۵۴، ح ۲۶]
۲۸ پیامبر صلی الله علیه و آله:
یَاْتى آکِلُ الرِّبا یَوْمَ القیامَهِ مُخْتَبِلاً یَجُرُّ شَقَّیْهِ، ثُمَّ قَرَاَ: «لا یَقومونَ اِلاّکَما یَقومُ الَّذى یَتَخَبَّطُهُ الشَّیطانُ مِنَ الْمَسِّ»؛
رباخوار روز قیامت دیوانه محشور مى شود و بر سر خود مى زند. سپس این آیه راقرائت فرمودند: (ربا خواران) بپاى نمى خیزند جز مانند آن کس که شیطان، بواسطه تماس او را آشفته حال مى سازد.
[الدرالمنثور، ج ۱، ص ۳۶۴]
۳۰ پیامبر صلی الله علیه و آله:
اَلرِّبا وَ اِنْ کَثُرَ فَاِنَّ عاقِبَتَهُ تَصیرُ اِلى قُلٍّ؛
سود ربا گرچه بسیار باشد ولى سرانجام به کمى (و بى برکتى) مى گراید.
[کنزالعمال، ج ۴، ص ۱۰۵، ح ۹۷۵۸]
۳۱ پیامبر صلی الله علیه و آله:
اَلدَّیْنُ دَیْنانِ: فَمَنْ ماتَ وَ هُوَ یَنْوى قَضاءَهُ فَاَنَا وَلیُّهُ وَمَنْ ماتَ وَلایَنْوى قَضاءَهُ فَذاکَ الَّذى یُؤْخَذُ مِنْ حَسَناتِهِ لَیْسَ یَوْمَئِذٍ دینارٌ وَ لادِرْهَمٌ؛
قرض بر دو نوع است: هر کس از دنیا برود و قصد داشته باشد که قرض خود رابپردازد من سرپرست او خواهم بود و هر کس از دنیا برود و قصد داشته باشدکه قرض خود را نپردازد، در مقابل آن از اعمال نیک او بر مى دارند، زیرا در آن روز دینارو درهمى نیست. [نهج الفصاحه، ح ۱۶۰۹]
۳۲ امام کاظم علیه السلام: عَنْ عَلىِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ اَخیهِ موسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ: وَ سَاَلْتُهُعَنْ رَجُلٍ اَعْطى رَجُلاً مِاَهَ دِرْهَمٍ عَلى اَنْ یُعْطیَهُ خَمْسَهَ دَراهِمَ اَوْ اَقَلَّ اَوْ اَکْثَرَ قالَ: هذَاالرِّبَا الْمَحْضُ؛
على بن جعفر مى گوید: از برادرم امام کاظم علیه السلام در مورد مردى که صد درهم قرض بهدیگرى داد به این شرط که پنج درهم یا کمتر یا بیشتر به او بدهد پرسیدم؟ فرمودند: اینعمل رباى محض است. [وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۱۰۸، ح ۷]
۳۳ امام على علیه السلام: بِئْسَ القِلادَهُ لِلخَیِّرِ العَفیفِ قِلادَهُ الدَّیْنِ؛
چه بد گردنبندى است گردنبند بدهکارى بر گردن نیکوکارِ خویشتندار. [دستور معالم الحکم، ص ۲۱]
۳۴ امام رضا علیه السلام: لَیْسَ بَیْنَ الْوالِدِ وَ وَلَدِهِ رِبا وَ لا بَیْنَ الزَّوْجِ وَ الْمَرأَهِ رِبا؛
بین پدر و فرزند و بین شوهر و همسرش ربا (حرام) نیست. [فقه الرضا، ص ۲۵۸]
۳۵ امام على علیه السلام: اِیّاکُمْ وَ الدَّیْنَ فَاِنَّهُ مَذَلَّهٌ بِالنَّهارِ، وَ مَهَمَّهٌ بِاللَّیلِ وَ قَضاءٌ فِى الدُّنْیا وَقَضاءٌ فِى الآْخِرَهِ؛
زیر بار بدهى نروید زیرا بدهکارى خوارى روز و اندوه شب است و در دنیا و آخرت بازپرداختى دارد. [کافى، ج ۵، ص ۹۵، ح ۱۱]
۳۶ پیامبر صلی الله علیه و آله: لَیْسَ بَیْنَنا وَ بَیْنَ اَهْلِ حَرْبِنا رِبا، نَأْخُذُ مِنْهُمْ اَلْفَ اَلْفِ دِرْهَمٍ بِدِرْهَمٍ وَنَاْخُذُ مِنْهُمْ وَ لا نُعْطیهِمْ؛
بین ما و دشمنانمان، ربا (حرام) نیست، از آنان هزاران درهم در مقابل یک درهممى گیریم ـآرى، از آنان ربا مى گیریم و به آنان ربا نمى دهیم. [وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۴۳۶، ح ۲]
۳۷ امام على علیه السلام: کَثْرَهُ الدَّیْنِ تُصَیِّرُ الصّادِقَ کاذِبا وَ المُنْجِزَ مُخْلِفا؛
بدهى بسیار، راستگو را دروغگو و خوش قول را بدقول مى گرداند. [غررالحکم، ج ۴، ص ۵۹۲، ح ۷۱۰۵]
۳۸ امام صادق علیه السلام: عَنْ اَبى بصیرٍ قال: قُلْتُ: آکِلُ الرِّبا بَعْدَ البَیِّنَهِ؟ قالَ: یُؤَدَّبُ فَاِنْ عادَاُدِّبَ فَاِنْ عادَ قُتِلَ؛
ابو بصیر از امام صادق علیه السلام پرسید: حکم رباخوار بعد از روشن بودن حکم ربا براى وىچیست؟ حضرت فرمودند: تأدیب مى شود و اگر (براى بار دوم) ربا گرفت باز تأدیبمى شود و (براى بار سوّم) اگر ربا گرفت، کشته مى شود. [کافى، ج ۷، ص ۲۴۲، ح ۹]
۳۹ امام على علیه السلام: اَلدَّیْنُ رِقٌّ فَلا تَبْذُلْ رِقَّکَ لِمَنْ لا یَعْرِفُ حَقَّکَ؛
بدهى (نوعى) بندگى است، پس زمام اختیار خود را به کسى که حق تو را نمى شناسدمسپار (کنایه از این است که از هر کس قرض نگیر). [شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج۲۰،ص۳۰۶، ح۵۰۳]
۴۰ امام صادق علیه السلام: لَوْ اَنَّ رَجُلاً وَرِثَ مِنْ اَبیهِ مالاً وَ قَدْ عَرَفَ اَنَّ فى ذلِکَ الْمالِ رِباوَلکِنْ قَدِ اخْتَلَطَ فِى التِّجارَهِ بِغَیْرِهِ حَلالٍ کانَ حَلالاً طَیِّبا فَلْیَأْکُلْهُ وَ اِنْ عَرَفَ مِنْهُ شَیْئاإنَّهُ رِبا فَلْیَأْخُذْ رَأْسَ مالِهِ وَلْیَرُدَّ الرِّبا؛
اگر کسى از پدرش مالى به ارث ببرد و بداند که در آن مال ربا وجود دارد، ولى مالربوى با مال هاى دیگر مخلوط شده، آن مال براى او حلال و پاکیزه است و مى تواند از آناستفاده کند، و اگر به ربوى بودن مقدار مشخصى از آن یقین دارد باید اصل مال را براىخود بردارد و مال ربوى را به صاحبش رد نماید. [کافى، ج ۵، ص ۱۴۵، ح ۴]
منبع: حدیث نت