رعایت حقوق والدین در صورتی است که در جهت مخالف و نقض حقوق دیگران نباشد؛ وگرنه کسی که به بهانه خدمت به والدین حقوق همسر و فرزندان و سایر برادران و خواهران را نادیده انگاشته، موجب اذیت آنان شود، نه تنها ثوابی انجام نداده؛ بلکه مرتکب گناهی بزرگ شده است.
محدودۀ اطاعت
رعایت این همه حقوق والدین در صورتی است که خواسته آنان در جهت مخالف و نقض حقوق دیگران نباشد؛ وگرنه کسی که به بهانه خدمت به پدر و مادر حقوق مسلم همسر و فرزندان و سایر برادران و خواهران ایمانی را نادیده انگاشته، موجب آزار واذیت آنان شود، نه تنها ثوابی انجام نداده؛ بلکه مرتکب گناهی بزرگ شده است.
بنابراین، فقط می توان والدین را در مسیر حق اطاعت نمود، ولی اگر آنان بخواهند در راه باطل قدم بردارند، برای فرزندان لازم است از همراهی با آنان خودداری نمایند.
روزی امام حسین(علیه السلام) از مقابل «عبدالله بن عمرو عاص» می گذشت. عبدالله با مشاهده امام(علیه السلام) به حاضرین گفت: هر کس دوست دارد محبوب ترین مردم زمین نزد اهل آسمان را ببیند، پس به این شخص عابر بنگرد، گرچه من از حادثۀ صفین تاکنون با او سخن نگفته ام. ابو سعید خدری او را نزد امام حسین(علیه السلام) آورده و گفته هایش را مطرح نمود. حضرت از عبدالله پرسید: آیا تو می دانستی که من محبوب ترین مردم زمین نزد آسمانیانم و در عین حال با من و پدرم در صفین به جنگ برخاستی؟ به خدا سوگند که پدر من از من بهتر بود!
عبدالله پوزش خواست و عرض کرد: پیامبر(صلّی الله علیه و آله) به من فرمود: از پدرت اطاعت کن! حضرت فرمود: آیا فرمودۀ خداوند متعال را نشنیده ای که می فرماید: «وَإِن جَاهَدَاکَ عَلى أَن تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا»؛[۱] «اگر پدر و مادرت تو را وادار کنند که آنچه را نمی دانی شریک خدا قرار دهی، امر آنان را اطاعت مکن!» و آیا فرمودۀ رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) را نشنیده بودی که: «همانا اطاعت از غیر خدا، فقط در کارهای نیک است؟!» و نیز گفتار آن بزرگوار را که: «هیچ مخلوقی را در چیزی که نافرمانی آفریدگار است، نباید اطاعت کرد؟!»[۲] از آنجا که توصیه به نیکی در مورد پدر و مادر، ممکن است این توهّم را برای بعضی ایجاد کند که حتی در عقاید یا کفر و ایمان نیز، باید با آنها همراهی کرد، در سورۀ لقمان که در کلام امام حسین(علیه السلام) نیز به آن اشاره شد، دو نکتۀ دقیق آمده است:
۱. هرگز نباید رابطۀ انسان با پدر و مادرش، بر رابطۀ او با خدا مقدم باشد، و هرگز نباید عواطف خویشاوندی بر اعتقاد مکتبی او حاکم گردد.
تعبیر به «جاهداک» اشاره به این است که گاهی پدر و مادر به گمان اینکه سعادت فرزند را می خواهند، تلاش و کوشش می کنند که او را به عقیدۀ انحرافی خود بکشانند، و این در مورد پدران و مادران زیادی دیده می شود.
وظیفۀ فرزندان در اینگونه موارد این است که هرگز در برابر این فشارها تسلیم نشوند، و استقلال فکری خود را حفظ کرده، عقیده به توحید را با هیچ چیز معاوضه نکنند.
۲. همچنین ممکن است این فرمان چنین توهمی را به وجود آورد که در برابر پدر و مادر مشرک باید شدت عمل و بی حرمتی به خرج داد؛ اما بلافاصله اضافه می کند که عدم اطاعت آنها در مسئلۀ کفر و شرک، دلیل بر قطع رابطۀ مطلق با آنها نیست؛«وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا»؛
از نظر دنیا و زندگی مادی با آنها مهر و ملاطفت کن و از نظر اعتقاد و برنامه های مذهبی، تسلیم افکار و پیشنهادهای آنها نباش. این درست نقطۀ اصلی اعتدال است که حقوق خدا و پدر و مادر در آن جمع است.[۳]
– «هَیْهَاتَ مَا یَسْتَوْفِیَانِ مِنِّی حَقَّهُمَا، وَ لَا أُدْرِکُ مَا یَجِبُ عَلَیَّ لَهُمَا، وَ لَا أَنَا بِقَاضٍ وَظِیفَهَ خِدْمَتِهِمَا، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعِنِّی یَا خَیْرَ مَنِ اسْتُعِینَ بِهِ، وَ وَفِّقْنِی یَا أَهْدَى مَنْ رُغِبَ إِلَیْهِ، وَ لَا تَجْعَلْنِی فِی أَهْلِ الْعُقُوقِ لِلْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ یَوْمَ تُجْزى کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ؛ هیهات! که پدر و مادرم بتوانند حق خود را از من بستانند، و من نمی‌توانم حقوقی را که از آنها بر عهده دارم جبران نمایم و وظیفۀ خدمت آنان را انجام دهم. پس بر محمد و آلش درود فرست و مرا یاری ده!ای بهترین کسی که از تو یاری می جویند. و مرا توفیق ده!ای هدایت کننده ای که به او روی می آورند. در آن روز که همه بدون آنکه بر آنان ستم شود، پاداش می بینند، مرا در زمرۀ آنان که عاق پدر و مادرند، قرار مده!»
پی نوشت:
[۱]. لقمان/ ۱۵.
[۲]. المناقب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۷۳؛ بحار الانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۲۹۷؛ فرهنگ جامع سخنان امام حسین(علیه السلام)، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم، نشر معروف، قم، ۱۳۸۱ ش، ص۸۰۲.
[۳]. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و همکاران، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ج۱۷، ص۴۲ و ۴۳.
منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره ۱۶۷ .
عبدالکریم پاک نیا تبریزی
