کودکان در ابعاد مختلف زندگى خود محتاج الگو هستند تا بتوانند آرزوها و تلاش هاى خود را مطابق آن تنظـیـم کنند، آنان در مسائل الهى و دینى نیز که به طور فطرى با آن در ارتباطند، در جست وجوى یک الگوى معنوى هستند. خانواده در تفکر اسلامی جایگاهی بسیار رفیعی دارد، اگر موضوع خانواده در اسلام را با سایر اموری که مشابه این مقوله است، مقایسه کنیم برجستگی خاصی در مسئله خانواده ملاحظه می کنیم، اگر چه بعضی از آن موضوعات مهم و بعضی مهم تر هستند، اما گاهی اموری وجود دارند که واژه « اهم » نیز برای آن ها کفایت نمی کند و باید به دنبال ادبیات دیگری برای بیان عظمت آن ها بود از جمله این موضوعات، موضوع « خانواده » است.
بی شک آنچه در نظام خلقت تحقق مى یابد، نیازمند مقدمات، زمینه ها و بستر مشخصى است که ظهور و تحقق آن ها بدون این تمهیدات غیرممکن است، تربیت الهى انسان نیز نیازمند مقدمات و زمینه هایى است تا والدین بتوانند در این امر موفق شده و فرهنگ نماز را در وجود فرزندانشان ماندگار کنند.
والدین باید همچون باغبانى دانا و دلسوز بستر رشد گل هاى باغ خود را بشناسند و با بهره گیرى از زمینه هاى مناسب، شاهد شکفتن گل هاى باغشان باشند تا عطر دل انگیز عشق و بندگى را در قلوب آنان به یادگار بگذارند. زمینه سازى و فراهم کردن شرایط و بهره گیرى از زمینه هاى مختلف مادى و معنوى، لازم است بیشتر در دوران کودکى و نوجوانى و قبل از سن بلوغ شرعى تحقق یابد تا والدین بتوانند در این سن فرزندانشان را با نماز و نحوه ارتباط با خدا آشنا سازند و گرنه در سن بلوغ و بعد از آن دچار مشکل خواهند شد.
زمینه هاى تربیتى نماز را به زمینه هاى بیرونى مانند محیط خانوادگى و رفتار و بـرخـورد اطرافیـان با کودک و نوجوان و زمینه هاى درونى که مربوط به خود کودک و نوجوان است، می توان تقسیم کرد.
زمینه هاى بیرونى
محیط خانواده، محیط اجتماع و تمام کسانى که به نحوى با کودک و نوجوان ارتباط دارند، زمینه هاى بیرونى محسوب مى شوند، این زمینه ها مى تواند اثر و نقش سازنده یا تخریبى بر آنان بگذارد، کودکان و نوجوانان بـه امور محسوس و ظاهرى توجه بیشترى دارند، بـه همین دلیل این امور برایشان با اهمیت تر است . فراهم ساختن زمینه هاى بیرونى تربیت به منظور ترغیب کودک و نوجوان به نماز، مى تواند مـحـرک فـعـالیـت، حـرکـت و تمایل او به سوى فرامین الهى و رهنمودهاى قرآن کریم باشد، در ذیل برخى از این زمینه ها به اختصار مورد بررسى قرار مى گیرد:
– طرح و گفتگو درباره نماز
اگر والدین در حضور کودک و نوجوان مسایل و معارف مربوط به نماز را طرح و درباره آن گفت وگو کنند، به طور غیر مستقیم بر آن ها تأثیر خواهد گذاشت، صـحـبـت و گفت وگو دربـاره نـمـاز مى تواند در قالب شعر و سرود، قصه و حکایت، توضیح مـطالب مربوط به نماز، طرح و نقاشى و مانند آن انجام شود تا در ذهن و روان کودک و نوجوان اثر گذاشته بـا تـوجه به حس کنجکاویى که دارند، خود به فعالیت فکرى و عملى در این موضوع وادار شوند.
نکته قابل ذکر اینکه، والدین نبایـد چنین فکر کنند که نسبت به مسایل نماز آگاه هستند پس، چه ضرورتى دارد این مطالب را بین خود مطرح کنند؟ طرح و گفت وگوى عمدى دربـاره نماز بیانگر اهمیتى است که والدین به این امر مى دهند و موجب جلب توجه کودک و نوجوان به جایگاه ارزشی نماز مى شود.
– ارتباط با دوستانِ نمازخوان
والدین سعى کنند بـا خانواده ها و افراد متدین ارتباط و رفت و آمد داشته باشند، چرا که چنین خانواده هایى فرزندان متدین و نمازخوانى دارند کـه مى توانند بـر افکار و اعمال کودک آنان اثر مثبت و سازنده بگذارند. همچنین لازم است کودک و نوجوان ترغیب شود تا دوستانى برگزیند که براى نماز و آداب اسلامى اهمیت قایل هستند، زیرا در مواقعى، تأثیر رفتار و گفتار کودکان بر یکدیگر بیشتر از سایرین است. علاوه بر اینها عمل نمازگزاران کودک و نوجوان در جمع همسالان خود می تواند احساس نیاز به شخصیت جمعى آن ها را ارضا کند، تکرار این گونه موارد موجب اُنس و علاقه آنان به نماز خواهد شد.
– ارائه الگو
میل به داشتن الگوى مطلوب در کودکان و نوجوانان مشهود است و دوست دارند از کسى یا کسانى کـه از هـر جهت مورد علاقه آنان است تقلید کنند و رفتار و گفتارشان را مطابق رفتار الگو تنظیم کرده تا شبیه و مانند آن شوند. والدیـن بـا بهره گیرى از این میل و خواسته آنان، مى توانند الگوهاى بسیار خوب و عالى از کـسـانـى کـه اهـل عـبودیت و نماز هستند به آن ها معرفى کنند، انبیاى الهى، امامان معصوم(ع) و انـسـان هاى وارسته از جمله الگوهاى ارزنده و درخشانى هستند که مى توان به کودک و نوجوان معرفى کرد تا در سایه آن به گمراهى گرفتار نشود. علاوه بر این خود والدین با اعتقاد و پاى بندى نسبت به دین به ویژه با اهمیت دادن به نماز و عملکرد و رفتار درست مى توانند الگوى ارزنده و مفیدى براى فرزندانشان باشند، خصوصاً هنگامى که عامل گفته هاى خود نیز هستند.
بنابراین کودکان و نوجوانان در ابعاد مختلف زندگى خود محتاج الگو هستند تا بتوانند افکار، آرزوها و تلاش هاى خود را مطابق آن تنظیم کنند، اینان در مسایل الهى و دینى نیز که به طور فطرى با آن در ارتباطند، در جست وجوى یک الگوى معنوى هستند، وجود چنین فردى آنان را در امر به هدایت و رستگارى کمک شایانى خواهد کرد.
– نماز در حضور کودک و نوجوان
یکى از عواملى که می تواند باعث شوق و علاقه به نماز و آداب الهى در کودک و نوجوان شود، آموزش بصرى است، زیرا این گونه آموزش ها به دلیل اثربخشی و تأثیر بیشتر موجب یادگیرى، تغییر رفتار یا ایجاد رفتار تازه مى شود، علاوه بـر ایـن، آموزش بصرى عمیق تر بوده و دیرتر فراموش مى شود و زودتر از آموزش هاى دیگر تأثیر مى گذارد. والدینى که هر چند وقت یک بار، کودک و نوجوان خود را با اخلاق حسنه و دعوت محبت آمیز به مساجد و اماکن مذهبى مى برند، در علاقه مند کردن فرزندان خود به نماز، موفق تر از دیگرانند، البته این کار در صورتى موفقیت آمیز است که به خستگى و دل زدگى کودک و نوجوان منجر نشود.
نماز خواندن در منزل و در حضور کودک نیز اثر مثبت و سازنده اى خواهد گذاشت، مثلاً اگر والدین در اتاقى که کودک مشغول بازى و یا نقاشى است، سجاده خود را پهن کرده به نماز بایستند اثر معنوى ماندگارى خواهد گذاشت. چنانچه نمازهاى واجب را در مسجد و به جماعت مى خوانیم خوب است نمازهاى نافله و قضا را در منزل بخوانیم تا براى کودک و نوجوان تداعى نشود که مثلًا پدرم چرا امشب نماز نخوانده است، بنابراین وقتى کودک و نوجوان نماز دیگران، خاصه والدین را درک کند و ببیند، تأثیر مى پذیرد، این تأثیرپذیرى باعث تحرک و فعالیت او در انجام عبادت و سایر آداب اسلامى مى شود.
– جاذبه هاى ظاهرى
ظواهر زیبا و جاذبه هاى گوناگون به خودى خود شوق آور و رغبت انگیزند، این ظواهر و جاذبه ها (صادق یا کاذب) بر روح کودک و نوجوان تأثیر بیشترى مى گذارد، به طورى که در بسیارى مواقع بدون داشتن دلیل درست به سوى چیزى که داراى ظاهرى زیبا است، کشیده مى شود.
والدین مى توانند از آنچه که مربوط به ظواهر نماز است، در ترغیب فرزندانشان بهره گیرند تا به تدریج به نماز عادت کرده و سپس به باطن نماز اُنس یابند به عبارت دیگر، از شور و اشتیاق ظاهرى بـه شعور باطنى و آگاهى درباره نماز نایل شوند. اگر والدین مطابق میل و خواسته کودک و نوجوان برایشان سجاده زیبا، مهر و تسبیح دلخواه ، عـطـر، لباس مناسب بـراى پسران و مقنعه و چادر نماز براى دختران تهیه کنند، به یقین کار ارزنده و صحیحى را انجام داده اند، خواندن نماز بـا صوت و قرائت زیبا و دل انگیز و یـا تهیه سرودهاى دلنشین درباره نماز مى تواند زمینه هاى رغبت آنان را به عمل صالحى چون نماز فراهم کنند.
اما در مطلب مرتبطی دیگر نیز می خوانیم:
چگونه فرزندتان را به نماز خواندن تشویق کنید ؟
با چند روش کاربردی که والدین می‌توانند، با به کارگیری آنها اثر مثبت در نهادینه نمودن نماز در فرزند خود به جا بگذارند، آشنا شوید . سوال : روش‌های مؤثر در جذب کودک به نماز و آموزه های دینی کدام است؟ دغدغه بسیاری از مادران و مربیان در جامعه امروزی این سوال است و از آنجا که درباره روش‌های موثر در جذب کودک به آموزه‌های دینی سخن فراوان است و بنای ما بر اختصار است، به صورت مختصر چند روش کاربردی که والدین می‌توانند، با به کارگیری آنها اثر مثبت در نهادینه نمودن نماز در فرزند خود به جا بگذارند، توضیح داده میشود :
الگو دهی
از جمله روش‌های مؤثر و سریعالانتقال مطرح در روانشناسی رشد، روش الگوپذیری است، اگر پدر و مادر، والدین و اولیاء قبل از اینکه بخواهند کودک را با آداب اسلامی آشنا کنند، خود متخلق به اخلاق نبوی و اسلامی باشند و خود عمل کنند، کودک نیز تقلید کرده و عمل خواهد کرد، زیرا از سن ۱ تا ۷ سال کودک بدون دانستن فلسفه کار صرفاً آن را تکرار میکند و این مساله در همه جوامع پذیرفته شده است و حتی نسبت به افراد بزرگسال نیز تاثیرگذار است.
فضاسازی معنوی
فرزندی که در خانواده‌ای لبریز از یاد و محبت خدا به دنیا می‌آید، هیچ‌گاه نیازی ندارد که آموزش ویژه برای نماز ببیند، زیرا از همان آغاز تولد در گوشش اذان و اقامه می‌گویند و او را به «صلوه» و «فلاح» و «خیرالعمل» دعوت می‌کنند، در خانه‌ای که والدین به مناجات شبانه بر می‌خیزند و اهل خانه همگی معتقد و مقید به آداب دینی هستند، چگونه ممکن است فرزندشان گریزان و روی گردان از خدا باشد؟
پاسخ به کنجکاوی‌های کودک
کنجکاوی کودک یک ویژگی طبیعی اوست که پاسخ آن ضمن ایجاد آرامش روحی و روانی کودک، فرصت مناسب در اختیار والدین قرار می‌دهد تا بتوانند رفتارهای مناسب و مطلوب در او به وجود آورند، بر این اساس وقتی که فرزندان از مادر در مورد مسائل اعتقادی و نماز می‌پرسند، فرصت مناسب برای ما به وجود آورده‌اند، تا بتوانیم با پاسخ‌های مناسب و یا طرح سؤالات مؤثر در او اثر تربیتی بگذاریم.
آموزش مستقیم
پدر و مادر باید این را باور کنند که همان گونه که در تامین نیازهای مادی کودک مسؤولیت دارند، در قبال تامین نیازهای معنوی نیز موظف هستند، امام باقر علیه‌السلام در یک گفتار حکیمانه مراحل تربیت معنوی فرزندان را شرح داده و چگونگی تربیت آنان را در سنین مختلف بیان می‌دارد، طبق رهنمود آن حضرت، والدین باید در سه سالگی کلمه توحید «لا اله الا الله» را به کودک یاد دهند، در چهار سالگی کلمه رسالت «محمد رسول الله» را به او بیاموزند و در پایان پنج سالگی او را آزمایش کنند، اگر راست و چپ را می‌شناسد، صورتش را به سوی قبله متوجه ساخته و به او بگویند رو به سوی قبله سجده کند، در شش سالگی اجزاء نماز، رکوع و سجده صحیح را یادش دهند تا سن او به آخر سال هفتم برسد، در آن موقع به او بگویند: دست‌ها و صورتش را بشوید و آنگاه به نماز بایستد.
حضور در مجامع و محافل نماز
مشاهدات انسان یکی از عوامل مؤثر در تربیت انسان است، قرآن در آیات متعدد انسان ها را به «دیدن» و «فکر کردن» دعوت میکند، بین «دیدن» و «باور کردن» رابطه مستقیم وجود دارد، باید کاری کنیم که فرزند ما با صحنه‌های گوناگون اقامه نماز و آماده شدن برای اقامه نماز مواجه شود، شرکت در نمازهای جماعت مسجد محله می‌تواند در تقویت روحیه نمازگزاردن فرزندان ما مؤثر باشد.
زیبا سازی نماز
انسان یک موجود زیبا دوست است و به دنبال زیبایی‌ها می‌رود و این ویژگی را خداوند در وجود آدمی قرار داده است، به خصوص کودک و نوجوان که بیش از بزرگسالان زیبایی‌ها را می‌بیند و دوست دارد، با ترتیب دادن یک سجاده زیبا و چادر نمازی قشنگ برای دختران، جانماز و لباس زیبا برای پسران می‌توان رغبت آنها به نماز خواندن و حضور در جمع نمازگزاران را فزونی بخشد، هرقدر والدین بتوانند زیبایی‌ها را با نماز خواندن پیوند بزنند، به همان اندازه موفق‌تر خواهند بود.
تشویق
همان گونه که قرآن انسان‌ها را به انجام اعمال پسندیده ترغیب میکند و از ارتکاب اعمال زشت به شدت بر حذر می‌دارد، سخنان پدر، مادر و مربی نیز باید این گونه باشد، جای جای قرآن کریم وعده به بهشت است که نمونه‌ای بارز برای تشویق به عبادت است،پدر و مادر نیز با روش‌های مختلف و وعده برآورده ساختن نیازهای فرزند به اسباب بازی و رفتن به سینما، پارک شادی و … او را به نماز تشویق کنند، البته این تشویق نباید به گونه‌ای باشد که فرزند برآورده شدن نیازها را نتیجه نماز بداند که این آسیب جدی در امر تشویق است.
شیوه های نادرست برای نمازخوان کردن فرزندان
به نقل از خراسان:
اگر پدر و مادرها حقیقت نماز را به طور اصولی به فرزند خود آموزش نداده باشند، نباید انتظار داشته باشند که فرزندشان نماز خوان شود.
حجت الاسلام پناهیان با بیان این مطلب، در برنامه سمت خدا می گوید: این که یک بچه ای به شیوه ای نادرست، به طور مثال با زور یا دعوا نمازخوان شود، بسیار خطرناک است. نمازخوان کردن فرزند با تشویق های نادرست و دروغ های عارفانه، اشتباه است و باعث می شود که نوجوان یک مدت نماز بخواند اما بعد متوجه شود که همه چیزهایی که درباره آمدن نور و بالارفتن سطح او از دیگر بچه های کلاس و … به او گفته اند دروغ بوده است و از نماز زده شود.
این که یک نمازخوان، بی نماز شود بسیار بدتر از این است که یک بچه ای دیرتر نمازخوان شود اما درست این کار را بیاموزد. پس ما نباید به هر قیمتی فرزند خود را نماز خوان کنیم. وقتی یک بچه توقع دارد هرکاری که می کند از آن لذت ببرد، نمی توان نماز خواندن را به او آموزش داد. چون نماز یک لذت فوری ندارد.
روش درست این است که اساسا نوجوان ما سختی های دنیا را باور کند و بداند که باید شیوه برخورد با سختی ها را یاد بگیرد. گاهی باید کارهایی را انجام دهد که دوست ندارد. قطعا بخشی از فعالیت های ما کارهایی است که دوست نداریم. این درواقع ادب است. البته ممکن است گاهی اوقات ما ادبی را هم رعایت کنیم که دوست داریم. ولی ادب، یعنی رفتار طبق آیین نامه نه از روی خواستن . اگر کودک گفت برای چه باید نماز بخوانیم، بگوییم به خاطر رعایت ادب در برابر پروردگار. همان طور که ادب حکم می کند اگر فردی عزادار شد، در مقابل او لباس مشکی بپوشیم. اولین تعریف نماز این است که نماز ادب است.
فلسفه ادب این است که بپذیریم قرار نیست همه کارهایی را که می کنیم، دوست داشته باشیم.
چگونه توانستم دخترم را به خواندن نماز علاقه مند سازم ؟
در این مقاله یک شیوه ی علاقمند کردن فرزندان به نماز ، توضیح و تفسیر نماز عنوان شده است. به طوری که اگر فرزندان ما به اهمیت اذکار نماز پی ببرند، خود این موضوع باعث ترغیب و تشویق آنان به امر نماز می شود. بی شک یکی از عوامل وعناصرمهم و مؤثر بر فرایند یاددهی ،یادگیری بچه ها،والدین هستند.
نقش تربیتی خانواده در کنار مدرسه و تأثیر دخالتهای صحیح یا نا صحیح پدر و مادرها بر کسی پوشیده نیست. در تعلیم و تربیت دینی عوامل متعدد و گوناگونی دست به دست هم می دهند تا بستر مناسبی برای رشد کودک مهیا شود.این عوامل را باید در محیط خانه و پدر و مادر و مسایل مربوط به وراثت با خویشان ، دوستان ، محل زندگی ، همکلاسان مدرسه ، معلمان ، کتاب و موارد آموزشی گوناگون جستجو کرد.
اما به یقین پس از پدر و مادرها باید مهم ترین عامل رادر مدرسه و در شخصیت معلم بجوییم. به ویژه در محدودهی سنی دورهی ابتدایی که الگو پذیری دانش آموز از یک سو و نقش الگوی معلم از سوی دیگر این عامل را قوت می بخشد.بنابراین مهم ترین نقش معلم دینی اییفای نقش تربیتی وی به عنوان یک الگوست.
معلم آگاه در نقش یک مربی زندگی ،با احترام به حقوق دانش آموزان ، مراعات انصاف و مساوات ،پرهیز از تبعیض ،مراعات اصل آزادی ، برخورد محبت آمیز و…الگویی مؤثر برای رفتار دانش آموزان خود به شمار می آید.
از سوی دیگر بنده به عنوان یک معلم نیز علاوه بر این ، چند دستورالعمل را در این مقاله آورده ام که در صورت به کار بستن این موارد می توان به جذاب سازی تربیت دینی واز جمله نماز در کودکان امیدوار بود.
یادمان باشد کودکان امروز والدین فردا هستند و اگر تربیت دینی شدند آنها نیز تربیت دینی خواهند کرد و اگر غیر از این باشد ، نتیجه باالعکس خواهد شد چرا که گفته اند گندم از گندم بروید جو ز جو.
چگونه توانستم دخترم را به خواندن نماز علاقه مند سازم ؟
تربیت دینی را باید وظیفه ای خطیر ودر عین حال مشکل بدانیم. وظیفه ای که نمی توان آن را دست کم گرفت ویا از زیر بارآن شانه خالی کرد.وظیفه ای که توانایی های فراوان و دانش زیاد می طلبد. از آنجا که تربیت از خانه شروع می شود بنابراین خانواده نقش مهمی در بلوغ دینی کودکان خود خواهند داشت. بنابراین خانواده هایی که می خواهند فرزندانی موفق و سعادتمند داشته باشند می دانند که این سعادت در زیر سایه ی تربیت دینی حاصل می شود.
بنابراین دردیدگاه اول به نظر می آید پدر و مادری که خود از تربیت دینی بویی نبرده اند ، نمی توانند انتظار فرزندانی با اخلاق دینی داشته باشند. نکته ی دیگر آشنایی پدر و مادر با دیدگاه های روان شناختی در این زمینه می باشد چرا که اگر با رشد شناختی کودک آشنا نباشیم ، هرگز نمی توانیم انتظار مثبتی از تعالیم خود داشته باشیم.
در این زمینه می توان چند پیشنهاد را مطرح نمود.
-جلب توجه کودک به پدیده های خلقت و وقایع پیرامون او
– بیان قصه ها و داستان های زیبا و متناسب با فهم کودکان در زمینه ی پیامبران و امامان (ع)
– اهمیت دادن به بلوغ و سن تکلیف با بر پایی جشن تکلیف.
– ایجاد جلسات پرسش و پاسخ دینی در محیط خانواده.
– بر گزاری نماز اول وقت و جماعت در منزل .
– رفتن به مراسم مذهبی . والدین می توانند جهت لذت بخشی ، بعد از مراسم کودک خود را به پارک ببرند یا برایش خوراکی بخرند.
– به کودک مسؤلیت دینی داده شود. مثلا هر روز صبح در صندوق صدقات صدقه بیندازند.و….
– یادمان باشد هیچ گاه نباید بچه ها را از خداوند ترساند و قهر و غضب خدا را برای آن ها مثال زد. بلکه باید از لطف و رحمت و بهشت صحبت کرد.
برای رسیدن به هدف تربیت دینی واز جمله علاقه مندی به نماز بحث هایی پیرامون عبادت و شرایط آن با حضور دخترم انجام دادم. به او گفتم : دخترم بارزترین نوع بندگی «نماز» است . نماز از مهم ترین سفارش های انبیا بوده واز بارزترین مصادیق عبادت است.
حضرت لقمان به فرزندش می گوید:پسرکم !نماز را بر پای دار.(۱)
وخداوند می فرماید: از صبر و نماز در مشکلات کمک بگیرید و بر آن ها پیروز شوید (۲)
نماز وسیله ی تشکر از خداوند بر نعمت های اوست.(۳)
نماز کلید بهشت است.(۴)
نماز اولین سؤال قیامت است. (۵)
نماز تنها عبادتی است که هیچ گاه از انسان ساقط نمی شود.
امام صادق (ع) پیش از وفات است که همه ی خویشاوندان و فرزندان را دور خود جمع کرد و فرمود:هر که نماز را سبک بشمارد ،مشمول شفاعت ما در قیامت نمی شود. (۶)
به دخترم گفتم : عزیزم گرچه برخی نماز را به طمع بهشت یاترس از عذاب جهنم می خوانند اما امیرالمؤمنین (ع) نماز را نه برای تجارت یاسپری از آتش بلکه به خاطر شایستگی خدا برای عبادت انجام می داد. برای رسیدن به این برنامه ی سازنده ، اسلام به پدران و مادران سفارش کرده که اطفال خود را قبل از بلوغ ،مثلاٌ از سن ۸ سالگی به هر نحو که می توانند وادار به نماز کنند و گاهی هم به خاطر بی اعتنایی شان ،از خود خشونت نشان دهند.
۱)لقمان ،آیه ۱۷
۲)بقره ،آیه ۴۵
۳)کوثر ،آیه ۲
۴)نهج الفصاحه ، جمله ۱۵۸۸
۵)نهج الفصاحه جمله ۹۷۹
۶)فروع کافی : ج ۱ ،ص ۲۶۴
دخترم از من سؤالی پرسید که مگر خداوند به نماز خواندن ما نیاز دارد که ما باید هر روز نماز بخوانیم ؟
من با استفاده از کتاب خداشناسی قرآنی کودکان به او جواب دادم :
اگر معلم های تو به تو بگویند درس هایت را خوب بخوان ،برای چیست ؟ حتماٌ می گویی برای آن است که با سواد بشوم و آینده ی بهتری داشته باشم. بله دخترم اگر خدا هم از ما خواسته که نماز بخوانیم ،خواندن آن به نفع خود ماست. نماز ،باعث نورانی شدن دل ما و پاک ماندن روح ما می گردد. نماز باعث می شود که ما در زندگی ، آدم هایی خوب و مهربان و خوش اخلاق و امیدوار باشیم. خدا به نماز ما نیا زی ندارد . گلی که آب نخورد و نور نبیند ، می خشکد و پژمرده می شود.روح آدم بی نماز هم سیاه می گردد و از لذت دوستی با خدا ، محروم می شود.
آن گاه خودم با مطالعه ی کتا ب پرتوی از اسرار نماز اثر آیت الله قرائتی با مطالبی آشنا شدم و تصمیم گرفتم تا دخترم را با اسرار نماز آشناسازم . وآن رااینطور بیان کردم :دخترم برای نماز خواندن مقدماتی لازم است مثل این که ، لباس و مکان نماز گزار باید تمیز باشد غصبی نباشد ، باید به طرف قبله نماز خواند ، باید در تمام کارهایت و از جمله نماز اخلاص داشته باشی. و اخلاص شرط اصلی قبولی عبادات ما می باشد. چرا که خداوند ، عملی را می پذیرد که از جهت شرایط زمانی و مکانی و کیفیت و خصوصیاتش ، همه خالص باشد و برای او شریکی قرار داده نشود .
پس از نیت ، که تصمیم بر انجام عبادت برای خداوند است و بر پایی نماز به قصد تقرب به پروردگار وارد نماز می شویم . و همراه با حضور قلب تکبیر می گوییم .الله اکبر
الله اکبر یعنی خدا برتر و بزرگ تر از فکر و خیال ما و برتر از توصیف با قلم و بیان ماست. عظمت او،فراتر از درک و شناخت تصور ماست.
به راستی اگر خداوند در نظر ما بزرگ تر باشد و «الله اکبر »از عمق جانمان و از روی ایمان و باور ،بر آید ، دیگر دنیا و جاذبه هایش و قدرت های دیگر در نظر ما کوچک و بی جلوه خواهد شد.
مگر نه اینکه هواپیما ، هر چه بیشتر اوج بگیرد و بالاتر رود ، خانه ها و ساختمان ها ی زمین ، کوچکتر به نظر می آید ،آنکه خدا در نظرش مهم و عظیم باشد ، جز خدا وند ،در نظرش بی مقدار جلوه می کند.
سوره ی حمد
در هر نمازی ، خواندن سوره ی حمد ، ضروری است. در سوره ی حمد خداوند را ستایش می کنیم و اوصاف پروردگار را بیان می کنیم . او را صاحب روز قیامت معرفی می کنیم و می گوییم تنها تو را می پرستیم و تنها از تو یاری می جوییم. و اولین در خواست ما از خداوند در خواست هدایت به راه راست است . واز او می خواهیم ما را به راه انبیا ، صدیقین ، شهدا ، و صالحین هدایت کند و از راه غضب شدگان و گمراهان دور نماید.
سوره ی توحید
سوره ی توحید ، در معرفی یکتا یی خداوند بی همتا ست. خداوند، از هر جهت یکتا و بی همتا ست ، چون او وجودی نا محدود است.
رکوع و سجود
رکوع از ارکان نماز است که کم یا زیاد شدن آن ، چه به عمد و یا سهو نماز را باطل می کند ، رکوع ادب است و سجده قرب و نزدیکی به خداوند است . و کسانی به خدا نزدیک می شوند که در اظهار ادب ، کوتاهی نکرده باشند. چون سجده نشان عبودیت است ،پس سجده بر خوردنی ها و پوشیدنی ها ممنوع است . زیرا مردم در حال قرب به خدا ، نباید به چیزی سجده کنند که در غیر حال نماز ،بنده ی آنند…!
دخترم مستحب است انسان بر خاک قبر سید الشهدا سجده کند. چرا که سجده بر تربت پاک حسین (ع ) ،یاد آور حماسه ها و معنویت های کربلاست و انسان را با فرهنگ جهاد و شهادت آشنا میکند.
قنوت
به دخترم گفتم : در قنوت که حالت نیایش و طلب و مغفرت و حاجت از خداست ،هر چه دعاهای بهتر و خواستنی های متعالی ذکر شود ، بهتر است. برخی از علما مثل حاج ملا هادی سبزواری در قنوت نماز شب خود ، دعای جوشن کبیر که شامل هزار نام و صفت خداوند است می خواند. این گونه نشان عشق به خدا و علاقه به مناجات با اوست .
تشهد
دخترم تشهداز واجبات نماز است . باید دو زانو نشست ، به گونه ای که پشت پای راست ، روی کف پای چپ قرار گیرد و بهتر است سنگینی بدن به سمت چپ باشد. در تشهد گواهی به یگانگی خدا و رسالت پیامبر در کنار هم آمده و پیوند نبوت و رهبری را با تو حید و عبودیت می رساند.ویاد کردن از «آل پیامبر » در صلوات ، نشان قدر شناسی از پیامبر است .
سلام
پس از تشهد ، در پایان نماز ، سه حالت است،
سلام نخست بر رسول خدا
سلام دوم ، به خود ما و بر بندگان شایسته ی خدا ،
سلام سوم ، بر همه ی فرشتگان ، مؤمنان و …..
سلام ، خواستاری سلامتی و خیر و برکت است . سلام ، یکی از نام های پروردگار است. سلام ما به پیامبر قدر شناسی از زحمات اوست که ما را هدایت کرده و با خدا آشنا و مرتبط ساخته است . نماز گزار وقتی در سلام نماز به همه ی مؤمنان و بندگان صالح و بر خودش سلام می دهد احساس می کند که تنها نیست و یکی از افراد امت بزرگ اسلام است و با مردان خدا در هر جای زمین احساس همبستگی می کند.
در پایان دخترم باز از من سؤالی پرسید:
مگر خدا زبان فارسی بلد نیست که ما در نماز ، باید به زبان عربی با او حرف بزنیم ؟
من نیز دوباره با کمک گرفتن کتاب «پاسخ به پرسش کودکان و نوجوانان درباره ی خدا » به او چنین گفتم :
عزیزم ! فرزند پاک و با ایمانم ! گفتگو با خدا زبان مخصوصی ندارد. تو نیز اگر بخواهی ، می توانی به زبان فارسی یا ترکی یا انگلیسی هم با خدا حرف بزنی . خدایی که ما آدم ها را به وجود آورده و با علم و دانش خودش ، جها ن به این بزرگی را آفریده ، به همه زبان ها آگاه است .
خدا ، خدای همه ی انسان هاست ، همگی بنده ی خدایند و آزادند که با هر زبانی که بخواهند، با خدا حرف بزنند .
فقط نماز است که باید آن را عربی بخوانیم ، قبل از نماز و بعد از نماز ، می توانیم ساعت ها به هر زبانی با خدا سخن بگوییم .
شاید دلیل عربی بودن نماز این باشد که مسلمانان با نماز یک شکل خود ، نشان دهند که با هم متحد و همه ، به یک خدا و یک پیامبر و یک دین ایمان دارند .
فرض کن اگر در جایی مثل خانه ی خدا در مکه ، هر مسلمانی به زبان مادری خودش نماز می خواند چقدر ز شت می شد.اما الان همین عربی خواندن نماز ،یکپارچگی واتحاد ما مسلمانان را نشان می دهد .
پس اگر به هر دلیل ، خدا از ما خواسته که نمازمان را عربی بخوانیم ، به این معنا نیست که او فارسی نمی داند ؛ زیرا قرآن می گوید : «خدا به هر چیز آگاه است.»
نقش مدرسه و معلمان در پرورش تربیت دینی و نماز
مدرسه و در رأس آن معلمان نیز وظا یف خاصی دارند. بنده به عنوان یک معلم می دانم که تجربیات کودک درباره ی مفاهیمی مانند خوبی ، راستی ، زیبایی ، خداشناسی او را شکل می دهد بنابراین برای ترغیب او به انجام واجبات دینی و از جمله نماز :
-باید به راستی ها و زیبایی ها دقت کنم و شاگردانم را به سوی آن تشویق نمایم .
– باید نسبت به پیشرفت خود و بچه ها به سوی زیبایی ها و خوبی ها حسا سیت نشان دهم .
– باید از متون ساده ی مذهبی ، داستانهای ساده و سرود خوانی مذهبی استفاده کنم .
– به بچه ها کمک کنم تا از راه های گوناگون به رابطه ی خدا و پدیده ها بنگرند.
– سعی کنم برای رشد معنوی خود و دانش آموزانم قرآن را وارد زندگی روزمره ی خودم و آنان نمایم .
– باید اصول اعتقادی را با تجربه ی روز مره ی کودک مر تبط سازم.
– مجهولات را با استفاده ازمعلوماتی که دارم توضیح دهم.
– آنان رادر برنامه های مذهبی ، تجمعات دینی، مراسم عبادی و جشن های مذهبی در مدرسه شرکت بدهم ، ضمن این که این مراسم را به آن ها بشناسانم .
– باید نعمت های الهی را برای آن ها بر شمارم و درباره ی نیکی و احسان خداوند با آنان گفتگو کنم .
– ودر پایان ، از آنجا که طبیعت ، کتاب بزرگ آفرینش خداست ، باید کاری کنم که انس کودکان با طبیعت ، ضمن تقویت حس زیبایی شناسی و حفظ لطافت روح آنها ، موجب آشنا شدن آنها با خداوند به عنوان خالق و بخشنده ی مواهب طبیعی به انسان گردد.زیرا با شناخت خود و شناخت خلق و خلقت ، سرانجام به خالق همه ی این ها ایمان می آوریم. وطبیعتا” فردی که چنین تربیت دینی رشد نماید انشاالله مشکلی در زمینه ی انجام فرایض دینی اش بخصوص نماز نخواهد داشت .
دخترنازنینم ،همچنان که حضور در یک میهمانی ، مقدمات و آدابی دارد ،ونسبت به میهمان ، استقبال و بدرقه به عمل می آید و میهمان هر چه عزیز تر باشد،مراسم پیشواز و بدرقه ،باشکوهتر صورت می پذیرد ادای فریضه ی الهی نماز نیز چنین است.
در مورد تعقیبات نماز ،خواندن تسبیحات حضرت فاطمه (س ) و ثواب آن برایش توضیح دادم . در مورد فضیلت سجده ی شکر، ثواب نماز جماعت ، برایش توضیح دادم و با خود قرار گذاشته ایم که سعی کنیم نمازمان را در مسجد و به جماعت بخوانیم .امیدوارم خداوند مارا در امر تربیت فرزندان یاری نماید چرا که بدون حکم او همه چیز فنا شدنی است. وبا حکم او همه چیز شدنی است .
چکیده ی مقاله
حضرت علی (ع ) می فرماید : « هر کس در دوران کودکی تعلیم نبیند ، در بزرگسالی نیز روی پیشرفت و تکامل را نخواهد دید. »
تعلیم وتربیت هر کودک بر عهده ی دو رکن اصلی جامعه میباشد :۱-خانواده ۲- مدرسه.تعلیم و تربیت دینی را می توان به پرورش و به فعلیت در آوردن استعدادهای درونی انسانی تعبیر نمود.تربیتی که تابع و پیرو فطرت است با تکیه بر این استعدادها ،آدمی را به تکامل حقیقی و مقام شایسته و در خور او می رساند ویژگی های الهی و انسانی بشر ، تحت این فرایند در آن ها به ظهور می رسد . تنها راه سعادتمند شدن انسان ،بهره مندی او از تعالیم دینی است .
تعلیم وتربیت از قبل از تولد انسان نمود می یابد . وبعد از تولد در محیط خانواده و بعد هم مدرسه رسمیت می یابد . بنابراین پدر و مادر به عنوان اولین معلم کودک و بعد محیط مدرسه و معلمان بایستی مطالبی را در نظر بگیرند تا باعث جذاب سازی تربیت دینی کودک گردد.اگر کودک تربیت دینی شود ، انجام فرایض دینی و از جمله خواندن نماز در آنان نهادینه می شود ،طوری که خودشان آگاهانه در بر پایی این فریضه ی ارزشمند اهتمام جدی نشان می دهند.از جمله مطالبی که می توان در نظر گرفت عبارتند از :
– آشنایی با دیدگاههای روانشناختی مربوط به نحوه ی رشد اخلاقی
– اعتقاد به تربیت دینی کودک
– تلاش برای اینکه پدر و مادر و معلم خود به عنوان یک الگوی دینی مناسب و در دسترس کودک تبدیل شوند.
– پدر و مادر و معلم کاری کنند که بچه ها بدانند آن ها دوستشان دارند.
– سعی کنند همیشه قابل اعتماد باشند.
– منصف باشندو اشتباهات خود را بپذیرند.
– با زبان ساده مفاهیم دینی به خصوص مفهوم نماز را توضیح دهند .
– به سؤالات کودکان جوابی درست و قانع کننده بدهند.
– باید اصول اعتقادی را با تجربه ی روزمره ی کودک مرتبط سازند.
منابع و مآخذ :
-حجت الا سلام محسن قرائتی – پرتوی از اسرار نماز – ناشر:ستاد اقامه ی نماز- پاییز ۸۶
-غلامرضا حیدری ابهری – خداشناسی قرآنی کودکان و نوجوانان درباره ی خدا –نشر قم جمال ، ۱۳۹۰
-کتاب راهنمای معلم هدیه های آسمانی
نویسنده مقاله آخر : حکیمه شرفی
