Take a fresh look at your lifestyle.
آرشیو دسته:

خشم، غیظ، غضب و عصبانیت

بسم الله الرحمن الرحیم

در این دسته درباره صفت مهلک و رذیله خشم و غضب و مسائل پیرامون آن بحث می‌کنیم.

در اصطلاح روانشناسی خشم یا عصبانیت وضعیتی روانی است که در گسترهٔ آزردگی اندک تا غضب شدید می‌گنجد. معلول‌های فیزیکی خشم شامل، تند شدن ضربان قلب، افزایش فشار خون و میزان آدرنالین در خون است. از دید عده‌ای، خشم بخشی از واکنش مغز به بیمناکی‌اش از درد است. هنگامی‌که شخص خودآگاهانه تصمیم به اقدام می‌گیرد تا بلافاصله رفتار تهدیدکنندهٔ نیروی بیرونی دیگری را متوقف کند، خشم احساس غالب (رفتاری، ذهنی و کالبدشناختی) در وی می‌شود. خشم را یکی از حالات طبیعی انسان‌ها می‌دانند که درواقع راهی است برای نجات دادن یا حفظ کردن فرد از یک نگرانی یا خطری که در حال وقوع است.[1] نمودهای خارجی خشم را در حالات چهره و بدن، واکنش‌های کالبدشناختی و گاه رفتارهای تهاجمی درملأعام می‌توان یافت. مثلاً جانوران و انسان‌ها صدایشان را بالا می‌برند، می‌کوشند که بزرگ‌تر جلوه کنند، دندان‌هایشان را برهم می‌سایند و خیره می‌شوند. خشمْ الگویی رفتاری است که برای مواجهه با تعرض‌کنندگان بروز داده می‌شود تا از رفتار تهدیدکننده‌شان دست کشند.

در اصطلاح علم اخلاق غضب عبارت است از حالت نفسانیّهٔ که باعث حرکت روح حیوانی و از داخل به جانب خارج از برای غلبه و انتقام می‌شود و هرگاه شدت نمود باعث حرکت شدیدی می‌شود که از آن حرکت، حرارتی مفرط حاصل و از آن حرارت دود تیره‌ای برمی‌خیزد و دماغ و رگ‌ها را چنان پر می‌سازد که نور عقل را می‌پوشاند و اثر قوه عاقله را ضعیف می‌کند.

و به این جهت است که در صاحب غضب، موعظه و نصیحت اثر چندانی نمی‌بخشد. بلکه پند و موعظه، درشتی و شدّت را زیاد می‌کند.

حرکت قوّه غضبیه به این جهت امری است که هنوز واقع نشده است بلکه محتمل‌الوقوع است و به جوش آمدن شعله غضب، به جهت دفع آن است، یا به سبب امری است که واقع شده و حرکت آن به جهت انتقام است.

لذا خشم و غضب نیرویی است که برای دفاع از خود و پاسداری از حق در نهاد انسان گذارده شده است، اما اگر از محور اصلی خویش خارج گردد تبدیل به یکی از رذایل بزرگ می‌شود و رذایل مهم دیگری را نیز با خود به همراه می‌آورد. 

خشم و غضب دین و دنیا، جسم و روح و روان و عقل را نشانه می‌گیرد. دراین‌باره از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است که: «مَن لَم یملِک غَضَبَهُ لَم یملِک عَقلَهُ؛ آنکه مالک خشم خود نباشد، مالک عقل خود نیست.»[2]

تفاوت غیظ و غضب: هردو معنایی نزدیک به هم دارند و تقریباً معنای هر دو، خشم و خشمگینی است؛ و گاه غیظ به‌جای غضب و غضب به‌جای غیظ استعمال می‌شود؛ و گاه به صورت ترکیبی «غیظ و غضب»، (به معنای خشم و تندی، خشم سخت) به کار برده می‌شوند.[3] ولی یک فرق جزئی باهم دارند و آن این است که «غیظ» به معنای هیجان طبع برای انتقام در اثر مشاهده پی‌درپی ناملایمات است. به همین جهت است که گفته می‌شود: خدای متعال غضب می‌کند، ولی گفته نمی‌شود خدای متعال غیظ می‌کند.[4]

به فروخوردن و نگه‌داشتن و کنترل خشم شدیدی که هنوز بروز نکرده در علم اخلاق کظم غیظ گفته می‌شود که یکی از فضائل اخلاقی است. 

از حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل شده است که فرمودند: «إذا طِرتَ فَقَعْ شَکیرا، هرگاه خشم گرفتی مگذار اوج بگیرد.»[5]

 


[1]. مهدی مقیم اسلام، همسرداری با گاو بنفش، نشر 360 درجه، صفحه 159.

[2]. تحف العقول صفحه 371

[3]. لغت‌نامه دهخدا، ماده «غضب»

[4]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 28.

[5]. غررالحکم حدیث 2340.

کسی که خدا از پذیرش توبه اش ابا دارد

پيامبر صلي الله عليه و آله : اَبَى اللّه ُ لِصاحِبِ الْخُلْقِ السَّيِّى ءِ بِالتَّوبَةِ. فَقيلَ: يا رَسول اللّه ِ، وَ كَيْفَذلِكَ؟ قالَ: لاَِنـَّهُ اِذا تابَ مِنْ ذَنـْبٍ وَقَعَ فى اَعْظَمَ مِنَ الذَّنـْبِ الّذى تابَ مِنْهُ؛ خداوند…

راهی برای کسب آرامش و ایمان

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : مَنْ کَظَمَ غَیْظا وَهُوَ قادِرٌ عَلى اَنْ یُنْفِذَهُ مَلأََهُ اللّه‏ُ أَمْنا وَایمانا؛ هر کس در حالى که مى‏‎تواند خشم خود را عملى کند، آن را فرو برد، خداوند او را سرشار از آرامش و ایمان مى‏‎کند. نهج…

از عواقب خشم

امام على علیه ‏السلام : خشم شدید، نحوه تکلم را تغییر مى‏دهد، اساس استدلال را بر هم مى‏ریزد و تمرکز فکرى را از بین مى‏‎برد. شِدَّةُ الْغَضَبِ تُغَیِّرُ الْمَنْطِقَ وَتَقْطَعُ مادَّةَ الْحُجَّةِ وَتُفَرِّقُ الْفَهْمَ؛ بحارالأنوار، ج ۷۱،…

حرام بودن آتش بر کسانی که آتش خشم و شهوت و ترس خود را کنترل کنند

امام صادق علیه السلام: هر کس هنگام خشم و رغبت و ترس و شهوت، خویش را نگه‌دارد، خداوند جسمش را بر آتش حرام کند. مَنْ مَلَکَ نَفْسَهُ اِذَا رَغِبَ وَ اِذَا رَهِبَ وَ اِذَا اشْتَهَى وَ اِذَا غَضِبَ وَ اِذَا رَضِیَ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ…

دشمن ترین دشمنان

امیرالمؤمنین علیه ‏السلام : اَعْدى عَدُوٍّ لِلْمَرْءِ غَضَبُهُ وَ شَهْوَتُهُ فَمَنْ مَلَکَهُما عَلَتْ دَرَجَتُهُ وَبَلَغَ غایَتَهُ؛ بدترین دشمن آدمى خشم و شهوت اوست، پس هر کس آن دو را در اختیار بگیرد، مقامش بالا مى‏رود و به هدفش مى‏رسد.…

نصیحتهای یک محکوم به سنگسار

امام صادق علیه السّلام فرمود: مردى نزد عیسى ابن مریم علیه السّلام آمد و باو گفت: یا روح‏ اللَّه‏ من زنا کرده ‏ام مرا پاک کن، عیسى علیه السّلام امر کرد: کسى در جایى نماند بلکه همه بیرون آیند براى پاک ساختن فلان کس، پس هنگامى که وى با…

عوامل کم و زیاد شدن رزق و روزی از دیدگاه اهلبیت(علیهم السلام)

گسترش و تنگی روزی انسان،‌ بدست خداوند است، امّا او این‌کار را بر اساس علم و حکمت خود انجام می‌دهد چرا که فرمود:‌ «إِنَّ رَبَّکَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ کانَ بِعِبادِهِ خَبیراً بَصیرا؛ همانا پروردگار تو رزق را…

بد اخلاق در آتش

امام رضا علیه السلام: «اِیَّاکُمْ وَ سُوءَ الْخُلْقِ فَاِنَّ سَیِّئَ الْخُلْقِ فِی النَّارِ لامَحَالَةَ» از بد اخلاقی بپرهیزید زیرا بد اخلاق بدون تردید در آتش است. عیون اخبار الرضا علیه السلام / ج 1/ 34 با جان و دل این اشاره را قاب…