گناهان قلبی یا رذایل اخلاقی

بر اساس یک تقسیم بندی گناهان به سه دسته ذیل تقسیم می‌شوند:
1- گناهان قلبیه یا گناهان قلبی: بخشی از گناهان جوانحی (در برابر گناهان جوانحی) است که سرچشمه آنها رذائل اخلاقی می‌باشد. از قبیل حسد، کینه، غضب، بخل، حرص، طمع، عداوت، غرور و…
2- گناهان فعلیه: مانند نگهداری عین غصبی از مال مسلمان، خوردن میراث، دروغ، ظلم، غیبت، تهمت و سخن چینی و…
3- گناهان ترکیه: مانند ترک واجبات (اگر کسی عمل واجبی را ترک کند متصل برایش گناه نوشته می‌شود تا آنکه آنرا به جا آورد و این نوع معاصی حد و وصف ندارد).
در این دسته به گناهان قلبیه یا گناهان قلبی و یا رذائل اخلاقی پرداخته می‌شود.

 اخلاق در لغت به معني صفت نفساني يا هیئت راسخه‌ای است كه انسان در اثر آن حالتِ نفساني، بدون فكر، اعمال، رفتار و گفتارهايي را انجام می‌دهد. اين معناي لغوي، اخلاق را به فاضله و رذيله تقسيم می‌کند. گزاره‎هاي اخلاقي از حُسن و قبح، بایدونباید و صفات خوب و بد اعمال و رفتار آدمي، سخن ميگويند. بنابراين اخلاق عبارت است از صورت دروني و باطني انسان. اگر اخلاق آدمي، خداپسند، خوب و داراي صفات حسنه باشد، چهره و باطن انسان زيبا و خدايي خواهد شد و اگر داراي صفات رذيله، باشد، باطن فرد، زشت و حيواني خواهد شد.

باید توجه داشت که اطلاق گناه به رذائل اخلاقی و اینکه رذائل اخلاقی، گناهان قلبیه یا گناهان قلبی هستند از باب مسامحه است چراکه رذایل اخلاقی (که سرچشمه گناهان بیرونی و جوارحی هستند) تا زمانی که منجر به گناه نشوند، گناه محسوب نمی‌شوند.

مثلاً حسد که یک امر درونی و یک صفت نفسانی و رذیله اخلاقی است تا زمانی که منجر و منتهی به رفتار بیرونی و گناهی مانند غیبت نشوند، رذیله اخلاقی هستند، ولی گناه شرعی محسوب نمی‌شوند. عنوان گناه تنها به رفتار بیرونی انسان تعلق می‌گیرد، مانند غیبت و تهمت که چون یک رفتار بیرونی است، گناه شرعی محسوب می‌شود.