موسیقی و غنا

در این دسته به بحث درباره موسیقی و غنا پرداخته می‌شود. موسیقی و غنا در اصطلاح فقه و متون دینی دو امر متفاوت هستند که متأسفانه خیلی‌ها به اشتباه هر دو را یکی می‌پندارند.

قابل توجه اینکه در دو جای دیگر از این وبسایت به بحث موسیقی و غنا پرداخته شده است، یکی ذیل موضوع گناهان زبان و دیگری ذیل موضوع گناهان گوش.

تعریف موسیقی

موسیقی یا موسیقیا، واژه‌ای یونانی است که در فرهنگ لغت و علم موسیقی معادل مفهوم غنا می‌باشد و در معانی زیر به کار می‌رود:

الف) به اصوات و نغمات موزون و متناسب گفته می‌شود که از طبیعت برخی اشیا و یا از حنجره حیوانات شنیده می‌شود؛ مانند صدای آهسته برگ‌ها و درختان، هنگام وزیدن باد و یا آواز خوش برخی پرندگان.

ب) به آواز خوشی که از حنجره آدمی بیرون آید.

ج) به صدایی که از نواختن آلات موسیقی تولید می‌شود.

موسیقی در اصطلاح شرعی به صوت و آهنگی گفته می‌شود که از آلات موسیقی پدید آید.

واژه موسیقی یا موسیقیا، در متون دینی به چشم نمی‌خورد؛ ولی به‌جای آن، واژه‌های غنا، لهو، ملاهی و مصادیق آلات موسیقی، مانند دف، مزمار (نی وفلوت)، معزف (تار)، عود، طبل، طنبور و… بیان شده‌اند.

تعریف غنا

غنا در فرهنگ لغت، معادل همان مفهوم موسیقی است و در اصطلاح شرعی، به آوازی گفته می‌شود که از حنجره آدمی بیرون آید و در گلو چرخانده شود (چهچهه) و در شنونده، حالت سرور و وجد ایجاد نماید و مناسب با مجالس لهو و خوش‌گذرانی باشد.

آلات مختص و مشترک موسیقی

«آلات مختص»، به آلاتی از موسیقی گفته می‌شود که معمولاً در لهو و لعب به کار می‌روند و منفعت حلالی در برندارند.

«آلات مشترک»، به آلاتی از موسیقی گفته می‌شود که هم برای منافع مشروع و حلال به کار می‌روند و هم برای منافع نامشروع و حرام.

استفاده از آلات مختص، به‌هیچ‌وجه جایز نیست؛ ولی آلات مشترک، بستگی به کیفیت نواختن آن دارد. بیشتر مراجع تقلید، استفاده از آلات مشترک را به‌طور مطلق حرام نکرده‌اند؛ بلکه بر اساس کیفیت نواختن آن فتوا داده‌اند.

طرب

«طرب»، به حالت سبک‌وزنی و سبک عقلی گفته می‌شود که بر اثر شنیدن آواز یا آهنگ، در روان و نفس آدمی پدید می‌آید و او را از حد اعتدال خارج می‌کند. این امر، تنها به حالت شادی اختصاص نمی‌یابد؛ بلکه ممکن است از آهنگ‌های غم و حزن‌آور نیز حاصل می‌شود.

لهو

«لهو» در لغت، آن است که چیزی آن‌چنان انسان را به خودش جذب و مشغول کند که باعث غفلت و بازماندن از کارهای مهم‌تر شود و در اصطلاح موسیقی، به سازگاری و هم‌نوایی آواز و آهنگ نواخته شده با مجالس فساد و خوش‌گذرانی گفته می‌شود؛ بدین معنا که ممکن است نغمه‌ای طرب‌انگیز نباشد؛ ولی از نغمه‌هایی باشد که فقط در جلسات فاسقان و هواپرستان رایج باشد. به این نغمه، آهنگ لهوی می‌گویند و اگر از هر دو مشخصه (طرب و لهو) برخوردار باشد، به آن، مطرب لهوی می‌گویند. بدیهی است که لهو، انواعی دارد و در متون دینی، هیچ‌گاه لهو به صورت فراگیر و مطلق حرام نشده، بلکه لهو خاصی مورد مذمت و حرمت قرار گرفته است. لهو حرام، آن است که شارع مقدس به‌طور جزئی و مشخص، به آن تصریح کرده و مورد نهی و سرزنش خود قرار داده است؛ مانند غنا و نواختن موسیقی و استماع آن.

مجلس لهو

منظور از مجلس لهو، مجالسی است که برای عیاشی، هوسرانی و رقص و پای‌کوبی تشکیل شده است و نزد عرف متدین، مجلس گناه محسوب می‌گردد و هر موسیقی که به این کیفیت نواخته شود، گوش دادن به آن حرام است؛ البته مقصود این نیست که در آن شراب، رقص و… باشد؛ بلکه منظور مجالس شأنی است؛ یعنی آهنگ موسیقی به‌گونه‌ای باشد که اگر در مجلس عادی و یا به صورت فردی نیز نواخته شود، متناسب با مجلس فسق و گناه باشد.

رقص

رقص در لغت، به معنای لعب و بازی و اضطراب و بالا و پایین رفتن است و در اصطلاح، به حرکات موزون جسمانی گفته می‌شود که به صورت فردی یا گروهی و متناسب با آهنگ‌های موسیقی و به‌منظور خاصی انجام می‌گیرد. حکم رقص، از دیدگاه مراجع تقلید، مختلف است؛ ولی آنچه مسلم است، این است که رقص زن در برابر مرد نامحرم حرام است و رقص زن برای شوهر حلال است و در سایر موارد، اختلاف‌نظر است.