لزوم خودسازی
خداوند متعال می فرماید: (ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خود را از آتش جهنم حفظ نمایید…!)[۱]
حضرت علی (سلام الله علیه) نیز فرموده اند: ادب و تربیت نفسهای خویش را به عهده بگیرید و آن را از سلطه عادتها بازدارید![۲]
لزوم شروع از خود
کسی که (در مقام هدایت و تربیت) خود را پیشوای دیگران قرار میدهد، باید از تعلیم (و تربیت) خویش بیاغازد، پیش از آنکه به تعلیم (و تربیت) دیگری بپردازد.[۳]
چه بسیار اوقات که ما خود را معلم و مربی فرزندانمان میپنداریم، اما هرگز درباره رفتار و گفتار خود نمی اندیشیم. چه بسا که از تمام اعضای خانواده رفتار و گفتاری مؤدبانه را توقع داریم، اما هیچگونه مراقبه و محاسبهای را بر رفتار و گفتار خویش انجام نمیدهیم.
گاه تمام هوش و حواس خود را صرف وقت بر اعمال دیگران و ایرادگیری از عیوب ایشان مینماییم، در حالی که خود در حصار عادتهای غلط و خواستههای نفسانی خویش زنجیر و از عیوب نفس خویش غافل گشته ایم.
چه‌بسا وقتگذاری برای تربیت و پرورش نفس خویش را امری اضافی و بیحاصل میپنداریم و پردازش شخصیت خود را در گذر زمان به امان خدا وامیگذاریم، اما همواره آرزوی یک تربیت موفق و برتر را در سر میپرورانیم. در چنین احوالی، خداوند متعال ما را مورد خطاب قرار میدهد و میفرماید:
(آیا مردم را به نیکی و نیکوکاری فرمان میدهید و حال آنکه خود را فراموش میکنید).[۴]
از منظر قرآن، در نظام تربیتی خانواده، بیش از هر چیز بر «شروع از خود» و مراقبت در رفتار و گفتار خویش تأکید میشود:
(ای کسانی که ایمان آورده اید، بر شما باد به مراقبت از نفس خودتان).[۵]
(ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خود را از آتش حفظ نمایید…!)[۶]
مقدم داشتن خود بر خانواده در مقام «هدایت و تربیت» در آیه دوم قابل تأمل است؛ چنانچه پس از نازل شدن این کریمه نورانی، مردم از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسیدند: «چگونه خود و خانواده خود را از آتش حفظ نماییم؟» حضرت در پاسخ فرمودند:
خودتان عمل خیر انجام دهید و آن را به خانواده خویش یادآوری کنید و ایشان را بر پایه فرمانبرداری از خداوند ادب نمایید![۷]
در فرآیند تربیت مهدوی فرزندان میبایست والدین، معلمان، مربیان و تمام دستاندرکاران تعلیم و تربیت از خویشتن شروع نمایند و به تعلیم، تربیت و تزکیه خویش بیش از هر چیز همت گمارند که چنین اولیا و مربیانی به مقام «هدایت و تربیت» سزاوارترند:
کسی که آموزگار و مربی خویش باشد، بیشتر از کسی که آموزگار و مربی مردم است، سزاوار احترام و بزرگداشت است.[۸]
تاکید بر عمل گرائی بجای گفتن
در این راستا توجه به اصل «عمل کردن به جای گفتن» بسیار ضروری است.
پروردگار جهانیان در کلام وحی، اهل ایمان را از «گفتنهای بدون عمل» به شدت بازداشته است:
ای کسانی که ایمان آورده اید، چرا چیزی را میگویید که بدان عمل نمیکنید. در نزد خداوند بسیار بد و ناپسند است که چیزی را بگویید که بدان عمل نمیکنید![۹]
در احادیث اهلبیت (علیهم السلام): نیز بر “اصالت عمل” و “عملگرایی” به ویژه در مقام “تعلیم و تربیت” تأکید شده است:
با غیر از زبانتان (با رفتارتان نه گفتارتان) دعوت کننده مردم به سوی فضایل و خوبیها باشید تا در شما کوشش و راستی و پرهیزگاری ببینند.[۱۰]
کسی که خود را پیشوای (هدایت و تربیت) دیگران قرار میدهد، …باید پیش از آنکه با زبان و گفتار تربیت کند، با کردار و رفتارش تربیت نماید.[۱۱]
در ضرب المثلی زیبا و حکیمانه چنین آمده است: «زوری که به نایت میآوری برای گفتن، به پایت بیاور برای عمل کردن!»
منبع : خانواده و تربیت مهدوی،ص۱۲۲،حجت الاسلام دکتر آقاتهرانی
پی نوشت ها:
[۱] . (یا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أنفُسَکُم وَ أهلیکُم ناراً…) تحریم (۶۶ )، ۶.
[۲] . امام علی(علیه السلام): «تَوَلَّوا مِن أنفُسِکُم تَأدیبَها وَاعدِلُوا بِها عَن ضَراوَهِ عاداتِها» آمدی، غررالحکم و درر الکلم، ح۴۵۲۲.
[۳] . امام علی(علیه السلام): «مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ إِماماً فَلیَبدَأ بِتَعلیمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعلیمِ غَیرِهِ» سید رضی، نهجالبلاغه، حکمت۷۳.
[۴] . (أتَأمُروُنَ النَّاسَ بِالبِرِّ وَ تَنسَونَ أنفُسَکُم) بقره (۲)، ۴۴.
[۵] . (یا أیُّهَا الَّذین آمَنُوا عَلَیکُم أنفُسَکُم) مائده (۵) ، ۱۰۵.
[۶] . (یا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أنفُسَکُم وَ أهلیکُم ناراً…) تحریم (۶۶ )، ۶.
[۷] . امام صادق (علیه السلام): لَمّا نَزَلَت:]یا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أنفُسَکُم وَ أهلیکُم ناراً[ قالَ النّاسُ: کَیفَ نَقِی أنفُسَنا وَ أهلینا؟! قالَ(علیه السلام): «إِعمَلُوا الخَیرَ وَ ذَکِّرُوا بِهِ أهلیکُم وَ أدّبُوا عَلی طاعَهِ اللهِ» محدثنوری، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۰۱، ح۱۳۸۸۲.
[۸]. امام علی(علیه السلام): «…وَ مُعَلِّمُ نَفسِهِ وَ مُؤدّبُها أحَقُّ بِالإِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤدِّبِهِ» علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۵۶، ح۳۳.
[۹] . (یا أیهَا الَّذینَ آمَنوا لِمَ تَقُولوُنَ ما لا تَفعَلوُنَ کَبُرَ مَقتاً عِندَاللهِ أن تَقُولوُا ما لا تُفعَلوُنَ) صف (۶۱)، ۳.
[۱۰] . امام صادق(علیه السلام): «کُونُوا دُعاهً لِلنّاسِ بِالخَیرِ بِغَیرِ ألِسَنتِکُم، لِیَروا مِنکُمُ الإِجتِهادَ وَ الصِّدقَ وَ الوَرَعَ» کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۰۵، ح۱۰.
[۱۱] . امیرالمؤمنین علی(علیه السلام): «مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ إماماً… وَلیکُن تَأدیبُهُ بِسیرَتِهِ قَبلَ تَأدیبِهِ بِلِسانِهِ» علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۵۶، ح۳۳.
