چهل حدیث عدالت و ظلم
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللّهَ قَوىٌّ عَزیزٌ؛[سوره حدید، آیه ۲۵]
وَ مَنْ یَظْلِمْ مِنْکُمْ نُذِقْهُ عَذابًا کَبیرًا؛[ سوره فرقان، آیه ۱۹ ]
امام صادق علیه السلام :
ثَلاثَهُ اَشْیاءَ یَحْتاجُ النّاسُ طُرّا اِلَیْها: اَلاَْمْنُ وَالْعَدْلُ وَالْخِصْبُ ؛ (۱)سه چیز است که همه مردم به آنها نیاز دارند: امنیّت، عدالت و آسایش.
۱ تحف العقول، ص ۳۲۰.
امام صادق علیه السلام :
اَلْعَدْلُ اَحْلى مِنَ الشَّهْدِ وَاَلْیَنُ مِنَ الزُّبْدِ وَاَطیَبُ ریحا مِنَ الْمِسْکِ؛(۱)
عدالت از عسل شیرینتر، از کره نرمتر و از مُشک خوشبوتر است.
۱ کافى، ج ۲، ص ۱۴۷، ح ۱۵.
امام صادق علیه السلام :
اَلنّاسُ یَسْتَغْنونَ اِذا عُدِلَ بَینَهُمْ وَتُنْزِلُ السَّماءُ رِزْقَها وَتُخْرِجُ الاَْرْضُ بَرَکَتَها بِاِذْنِ اللّهِ تَعالى؛(۱)
هنگامى که در میان مردم عدالت برقرار شود، بى نیاز مىشوند و به اذن خداوند متعال آسمان روزىِ خود را فرو مى فرستد و زمین برکاتش را بیرون مى ریزد.
۱ کافى، ج ۳، ص ۵۶۸، ح ۶.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
عَدْلُ ساعَهٍ خَیْرٌ مِنْ عِبادَهِ سَبْعینَ سَنَهً قِیامِ لَیْلِها وَصِیامِ نَهارِها؛(۱)
ساعتى عدالت بهتر از هفتاد سال عبادت است که شبهایش به نماز و روزهایش به روزه بگذرد.
۱ مشکاهالأنوار، ص ۵۴۴.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
اَعدَلُ النّاسِ مَن رَضِىَ لِلنّاسِ مایَرْضى لِنَفسِهِ وَکَرِهَ لَهُمْ ما یَکْرَهُ لِنَفْسِهِ؛(۱)
عادلترین مردم کسى است که براى مردم همان را بپسندد که براى خود مى پسندد و براى آنان نپسندد آنچه را براى خود نمى پسندد.
۱ نهج الفصاحه، ح ۳۴۰.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
اِذا حَکَموا بِغَیْرِ عَدْلٍ اِرْتَفَعَتِ الْبَرَکاتُ؛(۱)هنگامى که به غیر عدالت حکم کنند، برکتها از بین مىروند.
۱ معدن الجواهر، ص ۷۳.
امام على علیه السلام :
اِجْعَلِ الدِّینَ کَهْفَکَ وَالْعَدْلَ سَیْفَکَ تَنْجُ مِنْ کُلِّ سوءٍ وَتَظْفَرْ عَلى کُلِّ عَدُوٍّ؛(۱)
دین را پناهگاه و عدالت را اسلحه خود قرار ده تا از هر بدى نجات پیدا کنى و بر هر دشمنى پیروز گردى.
۱ غررالحکم، ج۲، ص ۲۲۱، ح ۲۴۳۳.
امام على علیه السلام :
اِنَّ الْعَدْلَ میزانُ اللّهِ سُبْحانَهُ الَّذى وَضَعَهُ فِى الْخَلْقِ وَنَصَبَهُ لاِِقامَهِ الحَقِّ فَلا تُخالِفْهُ فى میزانِهِ وَلا تُعارِضْهُ فى سُلطانِهِ؛(۱)
به راستى که عدالت ترازوى (معیار) خداى سبحان است که در میان خلق نهاده است و براى برپاداشتن حق نصب فرموده، پس در ترازوى خداوند با او مخالفت نکن و با حکومتش مقابله ننما.
۱ غررالحکم، ج۲، ص ۵۰۸، ح ۳۴۶۴.
امام على علیه السلام :
قُلوبُ الرَّعِیَّهِ خَزائِنُ راعیها فَما اَوْدَعَها مِنْ عَدْلٍ اَوْ جَوْرٍ وَجَدَهُ؛(۱)
دلهاى مردم صندوقچه هاى حاکم است، پس آنچه از عدالت و یا ظلم در آنها بگذارد، همان را خواهد دید.
۱ غررالحکم، ج۴، ص ۵۲۱، ح ۶۸۲۵.
امام على علیه السلام :
اِسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَاحْذَرِ الْعَسْفَ وَالْحَیْفَ فَاِنَّ الْعَسْفَ یَعودُ بِالْجَلاءِ وَالْحَیْفَ یَدْعوا اِلَى السَّیْفِ؛(۱)
عدالت را اجرا کن و از زورگویى و ستمگرى بپرهیز زیرا زورگویى مردم را به ترک از وطن وا مى دارد، و ستم آنان را به قیام مسلّحانه مى کشاند.
۱ نهج البلاغه، حکمت ۴۷۶.
امام على علیه السلام :
اَحْسَنُ الْعَدْلِ نُصْرَهُ الْمَظْلومِ؛(۱)
بهترین عدالت یارى مظلوم است.
۱ غررالحکم، ج۲، ص ۳۹۴، ح ۲۹۷۷.
امام على علیه السلام :
اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ فَرَضَ عَلى اَئِمَّهِ الْعَدْلِ اَنْ یُقَدِّروا اَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَهِ النّاسِ کَیْلا یَتَبَیَّغَ بِالْفَقیرِ فَقْرُهُ؛(۱)
خداوند عزوجل بر پیشوایان عادل واجب کرده که سطح زندگى خود را با مردم ناتوان برابر کنند تا فقیر را، فقرش برآشفته نکند.
۱ نهج البلاغه، خطبه ۲۰۹.
امام على علیه السلام :
اَلْعَدلُ اَفْضَلُ مِنَ الشَّجاعَهِ لاَِنَّ النّاسَ لَوِ اسْتَعْمَلُوا الْعَدْلَ عُموما فى جَمیعِهِمْ لاَسْتَغْنَوْا عَنِ الشَّجاعَهِ؛(۱)
عدالت بهتر از شجاعت است، زیرا اگر مردم همگى عدالت را درباره یکدیگر بهکار گیرند، از شجاعت بىنیاز مىشوند.
۱ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید،ح۲۰،ص۳۳۳،ح۸۱۶ .
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
مَهْدىُّ اُمَّتِى الَّذى یَمْلاَُ الاَْرْضَ قِسْطا وَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَوْرا وَ ظُلْما؛(۱)
مهدى امت من کسى است که هنگام پر شدن زمین از بیداد و ظلم، آن را پر از قسط و عدل خواهد کرد.
۱ کتاب سلیم بن قیس، ص ۴۲۹.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
ما مِنْ اَحَدٍ یَکونُ عَلى شَىءٍ مِنْ اُمورِ هذِهِ الاُْمَّهِ قَلَّتْ اَمْ کَثُرَتْ فَلا یَعْدِلُ فیهِمْ اِلاّ کَبَّهُ اللّهُ فِى النّارِ؛(۱)هر کس کارى از کارهاى کوچک و یا بزرگ این امت را در دست بگیرد و در میانشان عدالت را اجرا نکند خداوند او را به رو، در آتش خواهد افکند.
۱ مستدرک على الصحیحین، ج ۴، ص ۹۰.
امام على علیه السلام :
لا عَدْلَ اَفْضَلُ مِنْ رَدِّ الْمَظالِمِ؛(۱)هیچ عدالتى بهتر از بازگرداندن حقوق پایمال شده نیست.
۱ غررالحکم، ج۶، ص ۴۱۵، ح ۱۰۸۴۱.
امام على علیه السلام :
مَنْ عَمِلَ بِالْعَدْلِ حَصَّنَ اللّهُ مُلْکَهُ؛(۱)هر کس به عدالت رفتار کند، خداوند حکومتش را حفظ خواهد کرد.
۱ غررالحکم، ج۵، ص ۳۵۵، ح ۸۷۲۲ .
امام على علیه السلام :
اِنَّ فِى الْعَدْلِ سَعَهً وَ مَنْ ضاقَ عَلَیْهِ الْعَدْلُ فَالْجَوْرُ عَلَیْهِ اَضْیَقُ؛(۱)به راستى که در عدالت گشایش است و هر کس عدالت بر او تنگ آید، بى عدالتى بر وى تنگتر خواهد بود.
۱ نهج البلاغه، خطبه ۱۵.
فاطمه زهرا علیهاالسلام :
فَرَضَ اللّهُ… العَدْلَ تَسکینا لِلْقُلوبِ؛(۱)خداوند عدالت را براى آرامش دلها، واجب کرد.
۱ علل الشرایع، ج۱، ص ۲۴۸، ح ۲.
امام صادق علیه السلام :
لَمْ یَبْعَثِ اللّهُ نَبیّا قَطُّ اِلاّ بِالْبِرِّ وَالْعَدْلِ؛(۱)خداوند هیچ پیامبرى را جز به نیکى و عدالت بر نینگیخت.
۱ بحارالأنوار، ج ۲۴، ص ۲۹۲.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
اَلظُّلْمُ ثَلاثَهٌ: فَظُلْمٌ لایَغْفِرُهُ اللّهُ وَظُلْمٌ یَغْفِرُهُ وَظُلْمٌ لایَتْرُکُهُ، فَأَمَّا الظُّلْمَ الَّذى لایَغْفِرُ اللّهُ فَالشِّرْکُ قالَ اللّهُ: «إنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظیمٌ» وَأَمَّا الظُّلْمَ الَّذى یَغْفِرُهُ اللّهُ فَظُلْمُ الْعِبادِ أَنْفُسَهُمْ فیما بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ رَبِّهِمْ وَأَمَّا الظُّلْمَ الَّذى لا یَتْرُکُهُ اللّهُ فَظُلْمُ الْعِبادِ بَعْضُهُمْ بَعْضا؛(۱)
۱ نهج الفصاحه، ح ۱۹۲۴.
ظلم سه قسم است: ظلمى که خدا نمىآمرزد، ظلمى که مىآمرزد و ظلمى که از آن نمىگذرد، اما ظلمى که خدا نمىآمرزد شرک است. خداوند مىفرماید: «حقا که شرک ظلمى بزرگ است» و اما ظلمى که خدا مىآمرزد، ظلم بندگان بهخودشان میان خود و پروردگارشان است اما ظلمى که خدا از آن نمىگذرد ظلم بندگان به یکدیگر است.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
اِتَّقوا دَعْوَهَ الْمَظْلومِ وَإنْ کانَ کافِرا فَإِنَّها لَیْسَ دونَها حِجابٌ؛(۱)از نفرین مظلوم بترسید اگر چه کافر باشد، زیرا در برابر نفرین مظلوم پرده و مانعى نیست.
۱ نهج الفصاحه، ح ۴۸ .
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
مَنْ أَخَذَ لِلْمَظْلومِ مِنَ الظّالِمِ کانَ مَعىَ فِى الْجَنَّهِ تَصاحُبا؛(۱)هر کس داد مظلوم را از ظالم بگیرد، در بهشت با من یار و همنشین باشد.
۱ بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۳۵۹، ح ۷۴.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
إِنَّ النّاسَ إِذا رَأَوُا الظّالِمَ فَلَمْ یَأْخُذوا عَلى یَدَیْهِ أَوْشَکَ أَنْ یَعُمَّهُمُ اللّهُ بِعِقابٍ مِنْهُ؛(۱)مردم آنگاه که ظالم را ببینند و او را باز ندارند، انتظار مىرود که خداوند همه را به عذاب خود گرفتار سازد.
۱ نهج الفصاحه، ح ۸۳۳ .
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
لِیَنْصُرِ الرَّجُلُ أَخاهُ ظالِما أَوْ مَظْلُوما إِنْ کانَ ظالِما فَیَنْهاهُ فَإِنَّهُ لَهُ نُصْرَهٌ وَإِنْ کانَ مَظْلوما فَیَنْصُرُهُ؛(۱)انسان باید برادر (دینى) خویش را یارى کند چه ظالم باشد چه مظلوم اگر ظالم باشد او را باز دارد که این بهمنزله یارى کردن اوست و اگر مظلوم باشد یاریش کند.
۱ نهج الفصاحه، ح ۲۴۲۲.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
یَقولُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ: وَعِزَّتى وَجَلالى لأََنْتَقِمَنَّ مِنَ الظّالِمِ فى عاجِلِهِ وآجِلِهِ وَلأََنْتَقِمَنَّ مِمَّنْ رَأى مَظْلوما فَقَدَرٌ أَنْ یَنْصُرَهُ فَلَمْ یَنْصُرْهُ؛(۱)خداى عزوجل مىفرماید: به عزّت و جلالم سوگند که از ظالم در دنیا و آخرت انتقام مىگیرم و از کسى هم که مظلومى را ببیند و بتواند یاریش کند و نکند بىگمان انتقام مىگیرم.
۱ کنزالعمال، ج۳، ص ۵۰۵، ح ۷۶۴۱.
امام باقر علیه السلام :
مَا انْتَصَرَ اللّهُ مِنْ ظالِمٍ إِلاّ بِظالِمٍ وَذلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ (وَکَذلِکَ نُوَلّى بَعْضَ الظّالِمینَ بَعْضا)؛(۱)خداوند هیچگاه از ظالم انتقام نگرفت مگر به وسیله ظالمى دیگر و این سخن خداى عزّوجلّ است که: «و بدین سان ظالمان را به سزاى اعمالى که مىکنند بر یکدیگر مسلّط مىکنیم».
۱ بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۳۱۳، ح ۲۸ .
امام على علیه السلام :
مَنْ طَلَبَ عِزّا بِظُلْمٍ وَباطِلٍ أَوْرَثَهُ اللّهُ ذُلاًّ بِإِنْصافٍ وَ حَقٍّ؛(۱)هر کس عزّت را با ظلم و باطل طلب کند، خداوند به انصاف و حق ذلّت نصیبش مىنماید.
۱ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج۲۰،ص۳۰۹،ح۵۳۶ .
امام سجاد علیه السلام :
اَللّهُمَّ إِنّى أَعوذُبِکَ مِنْ… أَنْ نَعْضِدَ ظالِما أَوْ نَخْذُلُ مَلْهوفا أَؤْ نَرومَ ما لَیْسَ لَنا بِحَقٍّ؛(۱)خدایا به تو پناه مىبرم… از این که ظالمى را یارى کنیم و یا مظلوم و دلسوختهاى را بىیاور گذاریم و یا آنچه حق ما نیست بخواهیم.
۱ صحیفه سجادیه، از دعاى ۸ .
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
رَحِمَ اللّهُ عَبْدا کانَتْ لأَِخیهِ عِنْدَهُ مَظْلِمَهٌ فى عِرْضٍ أَوْ مالٍ فَجاءَهُ فَاسْتَحَلَّهُ قَبْلَ أَنْ یُؤْخَذَ وَلَیْسَ ثَمَّ دینارٌ وَلادِرْهَمٌ فَإِنْ کانَتْ لَهُ حَسَناتٌ اُخِذَ مِنْ حَسَناتِهِ وَإِنْ لَمْ تَکُنْ لَهُ حَسَناتٌ حَمَلوا عَلَیْهِ مِنْ سَیِّئاتِهِ؛(۱)
۱ نهج الفصاحه، ح ۱۶۵۷.
خدا رحمت کند بندهاى را که حلالیت بطلبد از برادرى که به آبرو یا مال او تجاوز کرده، قبل از آن که (در قیامت) از او بازخواست کنند، آنجایى که دینار و درهمى نباشد، در نتیجه اگر شخص کار نیکى داشته باشد از آن بردارند و اگر نداشته باشد، از گناهان مظلوم برداشته بر گناهان او بیفزایند.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
اِسْتَعیذوا بِاللّهِ… مِنْ اَنْ تَظْلِموا اَوْ تُظْلَموا؛(۱)به خدا پناه ببرید از اینکه ظلم کنید و یا زیر بار ظلم بروید.
۱ نهج الفصاحه، ح ۲۷۸ .
امام على علیه السلام :
خَیْرُ النّاسِ مَنْ اِنْ اُغْضِبَ حَلُمَ وَ اِنْ ظُلِمَ غَفَرَ وَ اِنْ اُسىءَ اِلَیْهِ اَحْسَنَ؛(۱)بهترین مردم کسى است که اگر او را به خشم آورند، بردبارى نماید و چنانچه به او ظلم شود، ببخشاید و چون به او بدى شود، خوبى کند.
۱ غررالحکم، ج۳، ص ۴۳۰، ح ۵۰۰۰ .
امام على علیه السلام :
اوصیکُما بِتَقْوَى اللّهِ… وَ کونا لِلظّالِمِ خَصْما وَ لِلْمَظْلومِ عَوْنا؛(۱)شما را سفارش مىکنم به تقواى الهى… و دشمن ظالم و یاور مظلوم باشید.
۱ نهج البلاغه، از نامه ۴۷.
امام على علیه السلام :
مَنْ اَشْفَقَ عَلى نَفْسِهِ لَمْ یَظْلِمْ غَیْرَهُ؛(۱)هر کس دلسوز خود باشد به دیگران ظلم نمىکند.
۱ غررالحکم، ج ۵، ص۲۳۱، ح ۸۱۱۹ .
امام على علیه السلام :
خَیْرُ الْمُلوکِ مَنْ اَماتَ الْجَوْرَ وَ اَحْیَى الْعَدْلَ؛(۱)بهترین فرمانروا کسى است که ظلم را از بین ببرد و عدل را زنده کند.
۱ غررالحکم، ج۳، ص ۴۳۱، ح ۵۰۰۵ .
امام باقر علیه السلام :
لَیْسَ مِنّا وَ لا مِنْکُمْ مَنْ ظَلَمَ النّاسَ؛(۱)از ما نیست و از شما (شیعیان هم) نیست کسى که به مردم ظلم کند.
۱ شرح الأخبار، ج ۳، ص ۴۸۸، ح ۱۴۱۴.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
لَیْسَ شَىْءٌ اُطیعَ اللّهُ فیهِ اَعْجَلَ ثَوابا مِنْ صِلَهِ الرَّحِمِ وَ لَیْسَ شَىْءٌ اَعْجَلَ عِقابا مِنَ الْبَغْىِ وَ قَطیعَهِ الرَّحِمِ؛(۱)هیچ طاعتى نیست که پاداشش زودتر از صله رحم برسد و مجازاتى سریعتر از مجازات ظلم و قطع رحم نیست.
۱ نهج الفصاحه، ح ۲۳۹۸ .
امام على علیه السلام :
مَنْ باعَ نَفْسَهُ بِغَیْرِ نَعیمِ الْجَنَّهِ فَقَدْ ظَلَمَها؛(۱)هر کس خودش را جز به نعمت بهشت بفروشد، براستى که به خویشتن ظلم کرده است.
۱ غررالحکم، ج۵، ص ۴۵۸، ح ۹۱۶۴.
لقمان حکیم علیه السلام :
یا بُنَىَّ اِذا دَعَتْکَ القُدْرَهُ عَلى ظُلْمِ مَنْ هُوَ دونَکَ فَاذْکُرْ قُدْرَهَ اللّهِ عَلَیْکَ؛(۱)فرزندم هرگاه قدرت، تو را به ظلم بر زیردستت فرا خواند، قدرت خدا را بر خودت به یادآور.
۱ ارشاد القلوب دیلمى، ج۱، ص ۷۲.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
مَنْ اَصْبَحَ لا یَهِمُّ بِظُلْمِ اَحَدٍ غَفَرَ اللّهُ مَا اجْتَرَمَ؛(۱)هر کس صبح کند و قصد ظلم کردن به کسى را نداشته باشد، خداوند جُرم و گناه او را مىبخشد.
۱ کافى، ج ۲، ص ۳۳۲، ح ۸ .
منبع: حدیث نت