حکم شرعی معماری غربی و اپن

حکم خانه‌های مدل غربی از دیدگاه فقیهان

سؤال) آیا مهندسی و بنای ساختمانها بر اساس مهندسی غربی که برای آشپزخانه‌ها و اتاق‌ها حفاظ مطلوبی قرار نمی‌دهند (اُپن) و با اصول فرهنگ دینی و حفظ حیا و عفت خانوادگی سازگار نیست از نظر شرعی چگونه است؟

آیه‌الله فاضل لنکرانی: مسائل شرعی باید رعایت شود و باید از ایجاد محیط‌هایی که موجب از بین‌ رفتن حدود شرعی می‌شود اجتناب کرد.

آیه‌الله صافی گلپایگانی: خانه‌سازی باید به نحوی باشد که مستلزم اختلاط زن و مرد بیگانه نشود و خانه به اسلوب اسلامی ساخته شود. برخی خانه‌هایی که اخیراً ساخته می‌شوند حاکی از عدم التزام به احکام اسلام و نشانه غرب‌زدگی و تشبّه به کفّار است.

آیه‌الله بهجت: بایست خودشان عفت و حیای ناموس خود را مراعات نمایند.

آیه‌الله تبریزی: لازم است مسلمان خانه خود را طوری مهندسی کند و بسازد که عفت و حیای اهل و عیال خویش را حفظ کند. خانه و دارِ شخص مؤمن باید حافظ خود و اهل و عیال او از نظر ناظرین اجنبی باشد و سزاوار نیست از زِیّ خانه‌های مؤمنین متدین خارج شود.

آیه‌الله سیستانی: باید رعایت حجاب و شئون اسلامی شود.[۱]

تقلید از فرهنگ دشمنان، از دیدگاه امیرمؤمنان و امام صادق‡ (علیهما السلام)

امیرمؤمنان† علی (علیه السلام) در این باره فرموده است:

لَا تَزَالُ هَذِهِ الْأُمَّهُ بِخَیْرٍ مَا لَمْ یَلْبَسُوا لِبَاسَ الْعَجَمِ وَ یَطْعَمُوا أَطْعِمَهَ الْعَجَمِ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ ضَرَبَهُمُ اللَّهُ بِالذُّل.[۲]

همیشه امت اسلام در خیر و سعادت هستند تا هنگامی که از کافران در پوشیدن لباس و غذا خوردن [و آداب و رسوم و سبک زندگی]  تقلید نکنند و چنانچه از آنان پیروی کردند، خداوند آنان را خوار و ذلیل می­گرداند.

امام صادق (علیه السلام) نیز ‌فرمودند:

إِنَّهُ أَوْحَى اللَّهُ إِلَى نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ‏ قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ لَا تَلْبَسُوا لِبَاسَ أَعْدَائِی وَ لَا تَطْعَمُوا مَطَاعِمَ أَعْدَائِی وَ لَا تَسْلُکُوا مَسَالِکَ أَعْدَائِی فَتَکُونُوا أَعْدَائِی کَمَا هُمْ أَعْدَائِی.[۳]

خداوند به یکی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌از پیامبران وحی‌ کرد که به مؤمنان بگو: «در لباس، خوراک و آداب و رسوم و روش سلوک [و سبک زندگی]، دشمنان خدا را سرمشق و الگو قرار ندهید، که اگر چنین‌‌‌‌کنید شما هم مانند آنان از دشمنان خدا محسوب می‌شوید.

ممنوعیت تقلید و شبیه کردن خود به کفار از آن جهت است که اینگونه شباهت رساندن، با گذشت زمان ب ه­طور طبیعی زمینه برای همرنگی­ های دیگر در سایر شئون زندگی فراهم می­شود تا آنجا که به ­تدریج مؤمنین سبک زندگی صحیح خود را از دست داده و در سایه بیگانه شدن نسبت به فرهنگ اصیل خود، در فرهنگ­ های بیگانه حل می­ شوند و موجودیت دینی و ایمانی و هویت اصیل خود را از دست می­ دهند. کما اینکه پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) …فرموده­ اند :

مَن تَشَبَّهَ بِقَومٍ فَهُوَ مِنهُم.[۴]

هر که به گروهى تشبُّه جوید از آنهاست.

راه چاره

متأسفانه در کشور اسلامی ما، بی‌هویتی و وادادگی برخی از مسئولین مسکن و شهرسازی و بعضی از اساتید و مهندسان، سبب شده تا این اندازه ضایعات فرهنگی و انحرافات اخلاقی ناشی از معماری و مسکن‌سازی مدل غربی را بپذیریم، درصورتی که در روایات اسلامی دستوراتی در باره کیفیت خانه‌ها وجود دارد.[۵]  به‌ویژه که روح دین، به عفاف و پاکدامنی و حجاب، اهمیت زیادی داده است و با اختلاط و ارتباط‌های نابهنجار زن و مرد مخالف است.

پس ما باید در امر ساخت‌ و ‌ساز یک واحد مسکونی به بخش قابل‌ توجه‌ای از احکام و روایات اسلامی اهمیت بدهیم و آنها را در پیکره معماری اسلامی به‌کار بگیریم و حال اینکه چنین نمی‌کنیم و با کمال أسف  شاهدیم دست‌ اندرکاران ما، با پیروی کورکورانه از فرهنگ معماری غرب، سالانه هزاران واحد مسکونی می‌سازند که علاوه بر اینکه با این کار جامعه را به‌سوی انحرافات اخلاقی سوق می‌دهند، از جنبه زیستی و روانی نیز مشکلاتی را برای ما فراهم آورده‌اند. چه اینکه برخی از روان‌شناسان گفته‌اند:

چنانچه ساختمان های مرتفع، موجبات خشنودی و رضایت افراد را فراهم نکنند، ساکنان چنین مجموعه‌هایی، در معرض ابتلا به بیماری روحی افسردگی قرار می‌گیرند.[۶]

البته دست‌آوردهای جدید صنعتی در زمینه‌های گوناگون، از جمله مسکن، کاری مفید و ضروری است به‌شرط آنکه در قالب الگوهای فرهنگی و مصلحت‌های دینی، اجتماعی و سنت‌های حسنه جامعه ما باشد. فرهنگ غرب همچنان‌که به نام آزادی و حقوق بشر، حجاب زنان را می‌گیرد و آنها را بازیچه دست ناپاکان قرار می‌دهد، خانه‌ها را هم بی‌حجاب کرده تا بهتر بتواند فرهنگ شهوانی و حیوانی خود را رونق بخشد. به­ علاوه که برخی از دانشمندان معتقدند:

در هر دوره تاریخی، میان سبک معماری ­و سبک پوشاک افراد جامعه، نوعی خویشاوندی(تناسب­­­ و هماهنگی) وجود دارد.[۷]

بنابراین طبیعت و ساختار فرهنگی خانه‌های غربی به­ گونه‌ای است که برای ساکنانش، پوشش متناسب با خودش را می‌طلبد و به‌طور ناخودآگاه و غیر اختیاری افراد را اندک ‌اندک به بدحجابی و بی‌حجابی می‌کشاند. و محیط خانه ­ها هم اغلب دلگیر و غیر جذّاب و خسته کننده است و به همین جهت زنان را به خیابان­گردی و پرسه ­زدن در کوچه و بازار می­کشاند. مگر اینکه چاره‌ای اندیشه شود و با طرح‌هایی زیبا و جذاب و مورد پسند، آسیب‌های این خانه‌ها برطرف گردد.[۸]

ما اطمینان داریم که مهندسان باایمان، در رشته‌های مهندسی معماری و گرایش­های مرتبط (طراحی داخلی، دکراسیون، معماری مَنظر و…) و رشته­ های مرتبط با امور شهرسازی و عمران می‌توانند با حوزه‌های علمیه همکاری کنند و از دستورهای دینی و روایات اسلامی آگاه شوند[۹] و سپس اندیشه خلّاق خویش را به‌کار بگیرند و با در نظر گرفتن ویژگی‌های اقلیمی و منطقه‌ای، بهترین و زیباترین طرح‌ها و نقشه‌های پویا را، در سازه‌های مسکن و شهرسازی و شهرداری‌ها، هنرمندانه طراحی کرده و اجرا نمایند و بدین ترتیب دیدگاه‌های دین مبین اسلام را در ساخت و ساز واحدهای مسکونی، ادارات، شهرک‌ها، پارک‌ها، تفریحگاه‌ها، معبرها، پاساژها و … به‌کار بندند،[۱۰] و حتی سایر کشورها را از مواهب طرح‌ها و نقشه‌های خود بهره‌مند کنند. چه اینکه فرهنگ اسلام با عقل و فطرت همه انسان‌ها سازگار است و اگر درست و با دلیل و منطق و با زبانِ علم عرضه شود مورد پذیرش همگان قرار می‌گیرد.

به‌ویژه در فرایند جهانی شدن که ‌امری است طبیعی و غیرقابل پیشگیری، این حرکت و اقدام خردمندانه می‌تواندگامی باشد در جهت تحقق جهانی‌سازی با فرهنگ اسلامی، و سدّی ‌باشد در برابر جهانی‌سازی با فرهنگ فاسد غربی و آمریکایی.

لازم به یادآوری است که همکاری یاد شده میان کارشناسان حوزوی و دانشگاهی، می‌تواند به‌عنوان یکی از مصادیق وحدت حوزه و دانشگاه به‌شمار آید و بی‌شک تا زمانی که این وحدت صورت نپذیرد آرمان تمدّن اسلامی و تشکیل دولت اسلامی تحقق نمی‌یابد و جامعه نیز به اهداف عالی و اِلاهی خود نمی‌رسد.