یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ (۲۷۹) فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لاتُظْلَمُونَ ا ۲۸۰ وَ إِنْ کانَ ذُو عُسْرَهٍ فَنَظِرَهٌ إِلى مَیْسَرَهٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (۲۸۱) وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فیهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ (۲۸۲) بقره
اى کسانى که ایمان آوردهاید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و آنچه از (مطالبات) ربا باقى مانده، رها کنید؛ اگر ایمان دارید!
اگر (چنین) نمىکنید، بدانید خدا و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید، سرمایههاى شما، از آن شماست (اصل سرمایه، بدون سود) نه ستم مىکنید، و نه برشما ستم وارد مىشود.
و اگر (بدهکار،) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانایى، مهلت دهید! و (در صورتى که به راستى قدرت پرداخت را ندارد،) براى خدا به او ببخشید بهتر است؛ اگربدانید!
و از روزى بپرهیزید که در آن روز، شما را به سوى خدا باز مىگردانند؛ سپس به هر کس (پاداش) آنچه را انجام داده، بازپس داده مىشود؛ و به آنها ستم نخواهد شد.
شأن نزول:
در «تفسیر على بن ابراهیم» آمده است: پس از نزول آیات ربا، شخصى به نام «خالد بن ولید» خدمت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله حاضر شده عرضه داشت: پدرم چون با «طائفه ثقیف» معاملات ربوى داشت و مطالباتش را وصول نکرده بود وصیت کرده است مبلغى از سودهاى اموال او که هنوز پرداخت نشده است، تحویل بگیرم آیا این عمل براى من جایز است؟
آیات فوق نازل شد و مردم را به شدت از این کار نهى کرد.[۱]
در روایت دیگرى آمده است که پیامبر صلى الله علیه و آله بعد از نزول این آیه فرمود: أَلا انَّ کُلَّ رِباً مِن رِبَا الْجاهِلِیَّهِ مَوْضُوعٌ وَ أَوَّلُ رِباً أَضَعُهُ رِبَا الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدُالْمُطُّلِبِ: «آگاه باشید! تمام مطالبات ربوى که در زمان جاهلیت مردم از یکدیگر داشتهاند، همگى باید فراموش شود و نخستین مطالبات ربوى که من آن را به دست فراموشى مىسپارم مطالبات عباس بن عبدالمطلب است».[۲]
از این جمله، به خوبى استفاده مىشود که: پیامبر صلى الله علیه و آله به هنگامى که قلم سرخ بر مطالبات ربوى زمان جاهلیت مىکشید از بستگان خود شروع کرد، و اگر در میان آنها افراد ثروتمندى مانند عباس بودند که در زمان جاهلیت همچون دیگر ثروتمندان آلوده بودند، پیامبر صلى الله علیه و آله نخست، مطالبات آنها را الغاء کرد.
و نیز در روایات آمده است که: پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله بعد از نزول این آیات، به فرماندار «مکّه» دستور داد: اگر «آل مغیره» که از رباخواران معروف بودند دست از کار خود بر ندارند با آنها بجنگد.[۳]
منبع: شأن نزول آیات قرآن، ص: ۸۰
[۱] . «تفسیر على بن ابراهیم»، ج ۱، ص ۹۳؛ «مستدرک»، ج ۱۳، ص ۳۳۴؛ «وسائل الشیعه»، ج ۱۸، ص ۱۳۱؛ «بحار الانوار»، ج ۱۰۰، ص ۱۱۸.
[۲] . «مجمع البیان»، ذیل آیات مورد بحث؛ «درّ المنثور»، ج ۲، ص ۱۰۹، با اندکى تفاوت؛ «مستدرک»، ج ۱۳، ص ۳۴۵؛ «بحار الانوار»، ج ۲۱، ص ۴۰۵، ج ۳۷، ص ۱۱۳، و ج ۷۳، ص ۳۴۹.
[۳] . «درّ المنثور»، ج ۲، ص ۱۰۷ و ۱۰۸؛ «مکاتیب الرسول» احمدى میانجى، ج ۲، ص ۶۶۷، ۶۶۸؛ «اسباب نزول الآیات» واحدى نیشابورى، ص ۵۸.
