قرآن کریم: لِینْفِقْ ذُو سَعَهٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیهِ رِزْقُهُ فَلْینْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ … سَیجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یسْراً؛
توانگر باید از توانگری خویش، و آنکه روزی بر او تنگ شده، باید ازآنچه خدا به او داده (به‌اندازه توان) هزینه کنند … خداوند پس از سختی و تنگنا، آسانی و گشایش قرار می‌دهد.. (طلاق/۷)
تضمینی برای پاداش انفاق
آنچه درراه خدا انفاق گردد در حقیقت یک تجارت پرسود است، چراکه خداوند عوض آن را برعهده‌گرفته، و می‌دانیم هنگامی‌که شخص کریمی عوض چیزی را بر عهده می‌گیرد رعایت برابری و مساوات نمی‌کند بلکه چند برابر و گاه صدچندان می‌کند.
البته این وعده الهی منحصر به آخرت و سرای دیگر نیست، آنکه در جای خود مسلم است، در دنیا نیز با انواع برکات جای انفاق‌ها را به نحو احسن پر می‌کند.
اگر انسان مالش را درراه خدا انفاق نکند و برایش باقی بماند از آن منتفع نمی‌شود و اگر انفاق کند کاری درراه خدا کرده است، پس باوجوداین چرا از انفاق می‌پرهیزد؟
جزای انفاق از پی خواهد آمد!!
قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ (سبا ۳۹)
بگو: بدون شک، پروردگارم برای هر کس از بندگانش که بخواهد روزی را گشایش می‌دهد، و یا برای او تنگ (و محدود) می‌گرداند و هر چه را (درراه او) انفاق کردید پس او (عوضش را) جایگزین می‌کند و او بهترین روزی دهندگان است.
نکته‌ها:
شخصی از امام صادق (علیه‌السلام) پرسید: اگر خداوند جای آنچه را انفاق شده پر می‌کند، پس چرا من هر چه انفاق می‌کنم جایگزینش نمی‌رسد؟! حضرت فرمود: اگر مال حلال باشد و برای مصرف حلال انفاق شود حتماً جبران میشود. (تفسیر نور الثقلین و کافی، ج ۲، ص ۴۸۶) علاوه بر این ممکن است جبران آن در آخرت باشد یا از طریق دفع بلا یا رسیدن عوض آن به نسل بعدی در همین دنیا و یا از طریق غیر مال جبران شود.
کسی که بداند هر چه دارد خدا به او داده است، هرگز کفران نعمت او نمی‌کند و با امر رسالت او محاربه نمی‌کند و بر بندگان صالح او نمی‌تازد و از انفاق درراه او بیمی به دل راه نمی‌دهد
جمله” فَهُوَ یُخْلِفُهُ”: (او جایش را پر می‌کند) تعبیر جالبی است که نشان می‌دهد آنچه درراه خدا انفاق گردد در حقیقت یک تجارت پرسود است، چراکه خداوند عوض آن را برعهده‌گرفته، و می‌دانیم هنگامی‌که شخص کریمی عوض چیزی را بر عهده می‌گیرد رعایت برابری و مساوات نمی‌کند بلکه چند برابر و گاه صدچندان می‌کند.
البته این وعده الهی منحصر به آخرت و سرای دیگر نیست، آنکه در جای خود مسلم است، در دنیا نیز با انواع برکات جای انفاق‌ها را به نحو احسن پر می‌کند.
اگر انسان مالش را درراه خدا انفاق نکند و برایش باقی بماند از آن منتفع نمی‌شود و اگر انفاق کند کاری درراه خدا کرده است، پس باوجوداین چرا از انفاق می‌پرهیزد؟ امام باقر (ع) به حسین بن ایمن فرمود: «ای حسین انفاق کن و به عوضی که خدا می‌دهد یقین نمای که هیچ مرد و زنی نیست که از انفاق مال در راهی که خدا را خشنود می‌کند سرباز می‌زند مگر آنکه چند برابر آن را در راهی که خدا را به خشم می‌آورد هزینه خواهد کرد». (نور الثقلین، ج ۴، ص ۳۴۰)
شخصی از امام صادق (علیه‌السلام) پرسید: اگر خداوند جای آنچه را انفاق شده پر می‌کند، پس چرا من هر چه انفاق می‌کنم جایگزینش نمی‌رسد؟! حضرت فرمود: اگر مال حلال باشد و برای مصرف حلال انفاق شود حتماً جبران میشود. (تفسیر نور الثقلین و کافی، ج ۲، ص ۴۸۶) علاوه بر این ممکن است جبران آن در آخرت باشد یا از طریق دفع بلا یا رسیدن عوض آن به نسل بعدی در همین دنیا و یا از طریق غیر مال جبران شود
کسی که بداند هر چه دارد خدا به او داده است، هرگز کفران نعمت او نمی‌کند و با امر رسالت او محاربه نمی‌کند و بر بندگان صالح او نمی‌تازد و از انفاق درراه او بیمی به دل راه نمی‌دهد. و می‌داند که:
«وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ- اگر چیزی انفاق کنید عوضش را خواهد داد.»
کلمه «یَقْدِرُ» از «قدر» هم به معنای اندازه‌گیری است و هم به معنای سخت‌گیری. (مفردات راغب) ولی در اینجا به قرینه کلمه «یَبْسُطُ» به معنای سخت‌گیری است.
در آیه ۳۶ نیز مسئلهٔ گشایش و تنگی رزق مطرح شد لیکن مخاطب آن کفّار و مخاطب این آیه مؤمنین هستند.
تاجری که می‌بیند سرمایه‌اش در معرض تلف شدن است، حاضر است جنس خود را ارزان یا نسیه بفروشد و اگر مشتری خوبی برایش پیدا شد و نفروخت، کم‌عقل است. عمر ما هم سرمایه‌ای است که در معرض تلف شدن است و خداوند آن را به بهای گران می‌خرد، معامله نکردن باخدا کم‌عقلی است.
رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله) فرمودند: هر شب منادی ندا می‌دهد: «هب للمنفق خلفا و هب للمسک تلفا» (خدایا!) به انفاق کننده عوض و پاداش بده و ثروت خسیس و بخیل را تلف کن. (تفسیر مجمع البیان)
در حقیقت هیچ‌کس جز او” روزی دهنده” نیست، چراکه هر کس هر چه دارد از اوست و هر کس چیزی به دیگری می‌دهد” واسطه انتقال روزی” است، نه روزی دهنده
خداوند بهترین رازق است. «خَیْرُ الرَّازِقِینَ» چون:
الف: همه‌چیز به دست اوست و می‌تواند ببخشد.
ب: بخل ندارد.
ج: به همه می‌بخشد.
د: بخشش او، بی منّت و بی توقّع است.
ه: دائمی است.
و: نیازها را می‌داند.
ز: چیزهایی می‌بخشد که دیگران توان بخشیدن آن را ندارند.
به‌طورکلی جمله” هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ” (او بهترین روزی دهندگان است) معنای گسترده‌ای دارد و از ابعاد مختلف قابل دقت است.
روزی
او از همه روزی دهندگان بهتر است به خاطر اینکه می‌داند چه چیز ببخشد و چه اندازه روزی دهد که مایه فساد و تباهی نگردد، چراکه به همه‌چیز عالم است.
او هر چه بخواهد می‌تواند اعطاء کند چراکه به هر چیز قادر است.
او در برابر آنچه می‌بخشد پاداش و جزائی نمی‌خواهد چراکه غنی با لذات است.
او حتی بدون درخواست می‌دهد چراکه از همه‌چیز باخبر است و حکیم است.
بلکه در حقیقت هیچ‌کس جز او” روزی دهنده” نیست، چراکه هر کس هر چه دارد از اوست و هر کس چیزی به دیگری می‌دهد” واسطه انتقال روزی” است، نه روزی دهنده.
این نکته نیز قابل دقت است که او در برابر اموال” فانی” نعمت‌های” باقی” می‌دهد، و در مقابل” قلیل”” کثیر” می‌بخشد.
پیام‌ها:
۱ ـ تفاوت رزق به دست او و سبب تربیت و تکامل انسان است. (مقتضای ربوبیت خداوند قبض و بسط رزق‌ها است.) «رَبِّی یَبْسُطُ … وَ یَقْدِرُ»
۲ ـ انفاق مهم است نه مقدار آن. «ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ»
۳ ـ انفاق، تنها با مال نیست بلکه از هر نعمتی که خدا به انسان داده می‌توان انفاق کرد. «ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ»
۴ ـ یقین به پرداخت عوض، عامل سخاوت است. «ما أَنْفَقْتُمْ … فَهُوَ یُخْلِفُهُ»
۵ ـ یکی از دلایل اختلاف رزق، امتحان افراد است. «یَبْسُطُ …، یَقْدِرُ، … ما أَنْفَقْتُمْ»
۶ ـ انفاق‌ها جبران میشود. «فَهُوَ یُخْلِفُهُ» و خداوند ضامن جبران است. «فَهُوَ یُخْلِفُهُ»
۷ ـ انفاق‌ها به بهترین صورت جبران میشود. «خَیْرُ الرَّازِقِینَ» آمنه اسفندیاری
منابع:
۱- تفسیر نور، ج ۹
۲- تفسیر نمونه، ج ۱۸
۳- تفسیر هدایت، ج ۱۰
۴- تفسیر نور الثقلین و کافی، ج ۲
۵- مفردات راغب
۶- تفسیر مجمع البیان
منبع: تبیان
