احادیثی در مذمت همسایه بد

همسایه بد تا جایی زشت شمرده شده است که آخرین فرستاده الهی یکی از موارد شومی خانه را «همسایه بد» دانسته و در فرمایش دیگری «جار سوء» را مصداق شقاوت تلقّی نموده است.[۱] حضرت علی علیه‌السلام از آن به‌عنوان سخت‌ترین بلا و مصیبت یاد می‌کند: «جارُ السُّوء اعظمُ الضَّراءِ و اَشَدُّ البَلاءِ؛ همسایه بد، بزرگ‌ترین رنج و سخت‌ترین بلا و مصیبت است.»[۲]

باز در نکوهش همسایه بد، از لقمان نقل کرده‌اند که فرمود: «من صخره‌های بزرگ و آهن و هر بارِ سنگینی را به دوش کشیدم، ولی باری سنگین‌تر از همسایه بد ندیدم.»[۳]

می‌گویند همسایه بد، رفتارش چون کوره آهنگر است که اگر تو را به شعله خود نسوزاند، بوی بد دودش در تو اثر کند و رنجت دهد.[۴] اسدی طوسی در این مورد سروده است:

مجویید همسایگی با بدان مدارید افسوس نابخردان

ناپسند بودن همسایگی بد، نزد پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله تا جایی است که در سفارش خود به علی علیه‌السلام می‌فرماید: «ای علی! چهار چیز است که پشت انسان را می‌شکند… و یکی از آن‌ها همسایه بد است.»[۵]

آن حضرت همچنین می‌فرماید:

سه چیز کمرشکن است:

1. قدرتمندی که اگر به او نیکی کنی، سپاسگزاری نمی‌کند و اگر به وی بدی کردی، هرگز تو را عفو نمی‌کند.
2. همسایه‌ای که چشم او مراقب توست و دل او چشم‌به‌راه خبر مرگ تو؛ اگر از تو رفتار خوب و عمل نیکی بیند، آن را مستور نماید و کسی را به آن آگاه نکند، ولی اگر عمل ناگواری از تو سر زد، آن را آشکار ساخته و منتشر نماید.
3. همسری که اگر نزد او باشی، چشم تو را روشن نکند و اگر غایب شوی، از او مطمئن نباشی.[۶]

سعدی از این کلام نورانی، الهام گرفته و گفته است:

خداوند تعالی می‌بیند و می‌پوشد و همسایه نمی‌بیند و می‌خروشد!

نعوذ بالله اگر خلق غیب دان بودی کس به حال خود از دست کس نیاسودی[۷]

امام صادق علیه‌السلام هم یکی از سه چیزی که زندگی انسان را تیره و تار می‌سازد، «همسایه بد» معرفی می‌کند.[۸] به قول عمادالدین نسیمی:

سه عامل است که دل را کند مکدّر و غمگین

بگوش باش که تا بشنوی تو طرفه حکایت

مجاور بدِ ناساز، یار و همره بد بدخو

عیال بد، همه آن‌ها عقوبت است و سیاست

[۱]. حلیهالمتقین، ص ۴۴۵.

[۲]. غررالحکم و دررالکلم (تک جلدی)، ص ۴۳۶.

[۳]. غررالحکم و دررالکلم (تک جلدی)، ص ۴۳۶.

[۴]. «در سایه همسایه»، نشریه پیام زن، ش ۸۰، ص ۷۲.

[۵]. الخصال، ص ۲۰۶، ح ۲۴

[۶]. بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۵۱.

[۷]. گلستان سعدی، تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی.

[۸]. تحف العقول، ص ۳۰۷.