(انَّما یَفْتَرِى الْکَذِبَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِآیاتِ‏اللَّهِ وَ اولئِکَ هُمُ الْکاذِبُونَ)[۱].

تنها کسانى دروغ مى‏بندند که به آیات خدا ایمان ندارند (آرى) دروغگویان واقعى آنها هستند!

خلاصه تفسیر:

در تعلیمات اسلام در مورد مبارزه با کذب و دروغ تاکید فراوانی شده است تا آنجا که:

دروغگویان هم ردیف کفار و منکران الهی شمرده شده است.

دروغ با عنوان بدترین گناهان ،کلید گناهان و ناسازگار با ایمان معرفی شده است و تا انسان دروغ را ترک نکند طعم ایمان را نخواهد چشید.

در آیه مورد نظر خداوند می فرمایند: دروغ و افترا کار کسانى است که ایمان به آیات خدا ندارند، و دروغ‏گویان واقعى آنها هستند !

شأن نزول:

این سخن هنگامى صادر شد که دشمنان اسلام و مشرکان نادان هنگامى که نسخ‏ در بعضى از آیات قرآن را مى‏دیدند که بر اثر تغییر شرائط گاه بعضى از احکام الهى جاى خود را به احکام تازه‏اى مى‏داد بهانه‏اى به دست آورده و پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله را متّهم به دروغ مى‏کردند، و یا این که مى‏گفتند پیامبر صلى الله علیه و آله معلمى دارد که این آیات را به او مى‏آموزد (منظورشان از معلم دو غلام نصرانى به نام «یسار» و «جبر» و یا مردى به نام بلعام نصرانى رومى بود، در حالى که قرآن به زبان عربى فصیحى نازل شده و آنها همه از عجم بودند.

قرآن در پاسخ همه این‏ها مى‏گوید پیامبر صلى الله علیه و آله وحى الهى را که روح القدس از سوى خداوند بر او نازل کرده است بیان مى‏کند و آثار ایمان و صدق و راستى از تمام سخنان او هویدا است، کسانى دروغ مى‏گویند که به خدا ایمان ندارند، یعنى ایمان با دروغ جمع نمى‏شود، و مؤمنان حقیقى زبانشان جز به صدق و راستى گردش نمى‏کند.

تبییین جمله یَفْتَرِى الْکَذِبَ

جمله‏ «یَفْتَرِى الْکَذِبَ» در واقع تأکیدى است بر دروغ آنها که هم دروغ مى‏گویند و هم تهمت مى‏زنند، یا به گفته طبرسى، در مجمع البیان به معنى یَخْتَرِعُ الْکَذِبَ است یعنى دروغ‏هایى از پیش خود مى‏سازند (توجه داشته باشید افترا به معنى فَرْى (بر وزن فرط) در اصل به معنى قطع کردن است، سپس به هر کار خلافى از جمله شرک و دروغ و تهمت اطلاق شده است).

در واقع نسبت بین دروغ و افترا نسبت عموم و خصوص مطلق است، دروغ هر سخنى است که بر خلاف واقع باشد، ولى تهمت آن است که این سخن خلاف در بردارنده نسبت ناروایى به کسى باشد.

این احتمال نیز وجود دارد که‏ «یَفْتَرِى الْکَذِبَ» اشاره به سردمداران شرک و کفر است که آنها دروغ ساز بودند، دروغ‏هایى مانند: شاعر و ساحر درباره پیامبر صلى الله علیه و آله مى‏ساختند، و دیگران از آنها پیروى مى‏کردند.

روایت

به هر حال آیه فوق به خوبى دلالت مى‏کند که دروغ با ایمان سازگار نیست و لذا در تفسیر این آیه در روایتى هست که از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله پرسیدند: آیا مؤمن ممکن است آلوده بى عفتى شود؟ فرمود: احتمال دارد، عرض کردند آیا ممکن است‏ آلوده سرقت گردد؟ فرمود: ممکن است. عرض کردند «یا رَسُولَ اللَّه الْمُؤْمِنُ یَکْذِبُ؟ قالَ لا، ثُمَّ قَرَءَ هذِهِ الایَهَ؛ اى رسول خدا آیا مؤمن ممکن است دروغ بگوید؟ فرمود: نه، سپس آیه فوق را تلاوت فرمود»[۲].

البته باید توجه داشت که ایمان داراى مراحلى است.

منبع: اخلاق در قرآن    ج‏۳    ۲۲۱  و آیات اخلاقی ص ۱۷۳ (آیت الله مکارم شیرازی)