توبه، ایمان، عمل صالح، یاد مرگ و قیامت، راه تربیت اسلامی /درسهایی از قرآن حاج آقا قرائتی

بسم الله الرحمن الرحیم

الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی

موضوع بحث ما در باره تربیت و انواع آن تربیت اخلاقی، تربیت اجتماعی، تربیت سیاسی و ، ابزار تربیت و اهمیت تربیت است. یکی از چیزهایی که در تربیت مهم است، مسئله‌ی ایمان به معاد مبدأ است. اگر کسی ایمان به خدا و قیامت داشته باشد، قانون، پلیس و قوه‌ی قضاییه هم نباشد، به خاطر ایمانی که دارد، بسیاری از خلاف‌ها را انجام نمی‌دهد. قرآن می‌فرماید: «وَبِالْآخِرَهِ هُمْ یُوقِنُون‏» (بقره/۴)‌ . مومن به آخرت ایمان دارد. بالاترین درجه‌ی ایمان هم یقین است. حضرت امیر(ع) فرمود: «لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ یَقِیناً» (شرح نهج‌البلاغه/ص۷) . او به عالی‌ترین درجه‌ی یقین رسیده است.

۱- تلاش برای رشد ایمان و عمل

صرف اینکه ما مسلمانیم و ایمان داریم و شیعه‌ی امیرالمؤمنین(ع) هستیم، کافی نیست. «همت مضاعف، کار مضاعف» قرآن می‌فرماید: « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا آمِنُوا» (نساء/۱۳۶) ای کسانی که ایمان دارید، ایمانتان را تقویت کنید.

قرآن اول می‌فرماید: «وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ» (بقره/۱۵۵) بشارت بده صابران را. بعد صابر کم است، می­فرماید: «لِکُلِّ صَبَّار» (ابراهیم/۵) . باید خیلی صبر کرد. سواد لیسانس و فوق لیسانس کم است. حتی خدا به پیامبرش می­فرماید: «وَ قُلْ رَبِّ زِدْنی‏ عِلْما» (طه/۱۱۴)  بگو خدایا بر علم من بیفزا. امام سجاد(ع) هم از خدا می­خواهد: «وَ بَلِّغْ بِإِیمَانِی أَکْمَلَ الْإِیمَان، وَ اجْعَلْ یَقِینِی أَفْضَلَ الْیَقِین‏‏» (صحیفه سجادیه/ص۹۲) کاملترین ایمان و یقین را به من بده.

و قرآن می­فرماید: «یَقُولُوا الَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ» (اسراء/۵۳) گفتار احسن و نیکو. در خلقت بهترین؛ «أَحْسَنِ تَقْویمٍ» (تین/۴) «أَحْسَنُ الْخالِقین‏» (مؤمنون/۱۴) «أَحْسَنَ الْحَدیث‏» (زمر/۲۳) . از این موارد می­فهمیم همه کارها باید درجه‌ی یک باشد. به درجه‌ی دو و سه قانع نشوید.

یکی از ابزارهای تربیت الگوی نیکو است. در ایمان و عمل الگوی ما باید امیرالمؤمنین(ع) باشد. به امام سجاد(ع) می‌گفتند: خیلی در عبادت خودت را به زحمت می‌اندازی؟ می­فرمود‌: من کجا و علی کجا. نقش الگو بسیار مهم است. یک روز پیغمبر(ص) بعد از نماز دید یک جوانی رنگش پریده است، فرمود: جوان حالت چطور است؟ گفت: به یقین رسیده‌ام. ( چون روایت داریم: یقین را به هر کسی نمی‌دهند.) فرمود: یقین تو چگونه است؟ گفت: انگار جهنم را می ‌بینم فرمود: بلی! این علامت یقین است.

۲- بازگشت از گناه، جبران و اصلاح گذشته

یکی از ابزار تربیت توبه و این است که انسان از کارهای خلافش دست بردارد.

البته در قرآن  توبه تنهایی نداریم. می‌فرماید: «تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحا»‌ (مریم/۶۰) «تابُوا وَ أَصْلَحُوا» (بقره/۱۶۰) « تابُوا … وَ بَیَّنُوا» (بقره/۱۶۰) اگر چیزی را کتمان کرده ­ای، بیان و آشکار کن. اگر خلاف کرده­ ای، اصلاح کن.

۳- قیامت، روز شادی خوبان و گرفتاری بدان

یاد مرگ و قیامت تربیت کننده و سازنده است. حدوداً هزار آیه در قرآن برای معاد هست.

روز قیامت چطور حاضر می‌شویم؟. اصل آن که قطعی است. از همین خاک است؛ «مِنَ الْأَجْداث‏» (یس/۵۱)  و «مِنْ مَرْقَدِنا هذا» (یس/۵۲) از قبرها.  «وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَت‏» (انفطار/۴) ما از همین خاک بیرون می‌آییم. و معاد جسمانی است.

اما حضور خوبان؛ «یَسْعى‏ نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدیهِم‏» (حدید/۱۲) نور در مقابلشان است. «یَوْمَ لا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَ الَّذینَ آمَنُوا» (تحریم/۸) خداوند پیغمبر و مؤمنین را در قیامت خزی و خواری نیست. «تَبْیَضُّ وُجُوهٌ» (آل‌عمران.۱۰۶) صورت‌ها می‌درخشد. «وجُوهٌ یَوْمَئذٍ مُّسْفِرَهٌ، ضَاحِکَهٌ مُّسْتَبْشِرَهٌ» (عبس/۳۸و۳۹) می‌خندند. به هم بشارت می‌دهند. بله! می‌ارزید که چند سالی دندان بر روی جگر گذاشتیم و این لقمه حرام را نخوردیم و این حرف بد را نزدیم، رابطه‌مان با فلان آدم فاسد قطع شد،‌ این آهنگ و نوار و ماهواره را گوش ندادیم. در عوض،  «ضَاحِکَهٌ»‌ می‌خندیم. «مُّسْتَبْشِرَهٌ» به هم بشارت می‌دهند.

اما بدها! قرآن می‌فرماید: «وَ تَرَى النَّاسَ سُکارى» (حج/۲) (در قیامت) مانند آدم‌های مست هستند. «جَرادٌ مُنْتَشِرٌ» (قمر/۷) ‏مانند ملخ پخش شده‌اند. «کَأَنَّهُمْ إِلى‏ نُصُبٍ یُوفِضُونَ» (معارج/۴۳) یعنی انگار با عجله به سمت یک تابلویی می‌روند. «کَالْفَراشِ الْمَبْثُوثِ» (قارعه/۴) مانند پروانه ها در هم و بر هم هستند. «یَوْمَ یَفِرُّ المَرْءُ مِنْ أَخِیهِ، وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ» (عبس/۳۴و۳۵) از هم فرار می‌کنند. «یَوْمٌ عَسِیرٌ، عَلىَ الْکَافِرِینَ غَیر یَسِیرٍ» (مدثر/۹و۱۰) روز سختی است. «یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شیباً» (مزمل/۱۷) بچه پیر می‌شود. چقدر باید سخت باشد انگار ریشش سفید می‌شود. و یا آن قدر روز طولانی است که بچه جوان می‌شود و جوان پیر می‌شود؟.

روز قیامت؛ «یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ» (غافر/۵۱) همه شهادت می‌دهند. حتی پوست بدن، دست و پا، همینطور که در این دنیا زبان گوشتی حرف می­زند، در قیامت هم اینها حرف می‌زنند. برای قدرت خدا فرقی نمی‌کند.

دست می‌گوید: کجاها رفتم، به چه کسی سیلی زدم، چه مالی را سرقت کردم، چشم می‌گوید چه چیزهایی دیدم. پوست بدن می‌گوید با کجا تماس گرفتم. این‌ها متن قرآن است. قیامت را باور کنیم.

۴- قیامت، روز قطع  پیوند، وابستگی‌ و دل‌بستگی‌ها

توبه هم به تنهایی نمی‌شود، گریه تنه و سر گرفتن و به مسجد رفتن توبه نیست. مال مردم را خورده‌ایم، باید پس بدهیم، ظلم کرده‌ایم، باید عذرخواهی کنیم. این حقیقت توبه است.

یاد قیامت انسان را تربیت می‌کند. در قیامت همه‌ی نخ‌ها و واسطه ها پاره می‌شود. حتی برای بعضی شفاعت هم نیست. در دنیا یک کسی می‌آید و شفاعت می‌کند. واسطه می‌شود. قیامت برای افرادی شفاعت نیست.

امام صادق(ع) فرمود: از شفاعت ما محروم است کسی که نماز را سبک می­شمارد. قرآن هم نسبت به بعضی ها هم قرآن می­فرماید: «فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَهُ الشَّافِعینَ» (مدثر/۴۸) شفاعت شفعت کنندگان به آنها نمی­رسد.

در دنیا گاهی معذرت خواهی کرده و شفاعت گاهی اثر دارد اما در قیامت هم معذرت خواهی اثر ندارد:

«لا یَنْفَعُ الَّذینَ ظَلَمُوا مَعْذِرَتُهُم‏» (روم/۵۷) معذرت ظالمان

قرآن می‌فرماید: گرچه گاهی در دنیا اسبابی فراهم می‌شود که انسان را نجات می‌دهد. ولی در آخرت؛ «تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ» (بقره/۱۶۶) همه اسباب نجات قطع می‌شود. در دنیا رفیق انسان را  کمک می‌کند. ولی در آخرت؛ «لا یُغْنی‏ مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَیْئا» (دخان/۴۱) دوست از دوست حمایتی نمی‌کند. در دنیا گاهی توطئه و برنامه و حیله و تدبیر و سیاست‌ها آدم را نجات می‌دهد،‌ ولی برای آخرت می‌فرماید: «لا یُغْنی‏ عَنْهُمْ کَیْدُهُم‏» (طور/۴۶) نقشه‌ها هم هیچ تأثیری ندارد و بی‌خاصیت می‌شود. در دنیا گاهی پول کار گشا است امام در آخرت؛ «لا یُؤْخَذُ مِنْکُمْ فِدْیَه» (حدید/۱۵) پول و فدیه‌ای در کار نیست. در دنیا گاهی عوض گرفتن کار گشا است. اما در آخرت؛ «لا یُؤْخَذُ مِنْها عَدْل‏» (بقره/۴۸) کسی را هم عوض فرد دیگر نمی‌گیرند.

در دنیا گاهی مال و فرزند کمک می­کنند. اما؛ «یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ» (شعراء/۸۸) مال و فرزند کمک کار نیست. و نه پدر؛  «لا یَجْزی والِدٌ عَنْ وَلَدِه‏» (لقمان/۳۳) گاهی در دنیا فامیل، اما؛ «لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُم‏» (ممتحنه/۳)  فامیل‌ها هم نمی­توانند کمک کنند. گاهی داماد و منسوبین دیگر. اما؛ «فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ» (مؤمنون/۱۰۱) نسبت‌ها هم قطع می‌شود. انسان تنها می‌شود. تمام این زرنگ بازی‌ها برای این دو سه روز دنیاست. این جاست که می‌شود گل رنگ را به جای زعفران فروخت. اینجا می‌شود که آدم یک چیز قلابی و بدلی را جاسازی کرد.

در قیامت از همه سوال خواهند کرد؛ «فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلینَ» (اعراف/۶) از پیامبران و دیگران. از همه کارهایی که کرده­ایم؛ «عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» (نحل/۹۳) . از کارهای ظاهر و مخفی؛ «إِنْ تُبْدُوا ما فی‏ أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوه‏» (بقره/۲۸۴) «تُخْفُوه‏» . حتی اگر؛ زیر صخره و سنگ بیابان باشد؛ «فَتَکُنْ فی‏ صَخْرَه» . و اگر در آسمان؛ «أَوْ فِی السَّماواتِ» و اگر در قعر زمین؛ «أَوْ فِی الْأَرْض‏» (لقمان/۱۶) .

این عقیدها انسان را تربیت می‌کند. و اگر کسی این ایمان را داشته باشد، حقوق بشر را مراعات می‌کند.

حسابگر هم خدا است؛ «وَ کَفى‏ بِنا حاسِبینَ» (انبیاء/۴۷) . وجدان انسان هم حسابگر است؛ « اقْرَأْ کِتابَکَ» نامه‌ات را بخوان!  «کَفى‏ بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسیباً» (اسراء/۱۴) ، خودت قضاوت کن.

خودت بگو چه کار کنیم. در جامعه گرسنه نبود؟ نمی‌توانستی یک مشکلی را حل کنی؟ یکی از این گرسنه‌ها را سیر کنی؟ نمی‌توانستی نمازت را اصلاح کنی؟ . چرا دخترت را این گونه تربیت نکردی، بی‌حجاب ‌شد. آموزش باید از بچگی باشد. البته نه با تحمیل، بلکه با محبت. می­فرماید: « إِنَّ عَلَیْنا حِسابَهُمْ» (غاشیه/۲۶) حساب بر ماست.

۵- گذشت در دنیا، زمینه‌ی گذشت خداوند در قیامت

انواع حسابها ؛

الف: آسان «حِساباً یَسیراً» (انشقاق/۸) .

ب: سخت؛ «حِساباً شَدیدا» (طلاق/۸) .

بدون حساب به جهنم؛ «فَلا نُقیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ وَزْناً» (کهف/۱۰۵) .

بدون حساب به بهشت؛ «یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ یُرْزَقُونَ فیها بِغَیْرِ حِسابٍ» (غافر/۴۰) .

حضرت امیر(ع) می‌فرماید: کسانی که در دنیا سخت می‌گیرند، خدا هم در روز قیامت به آنها سخت می‌گیرد و کسانی که در دنیا می‌بخشند، خدا هم آنه را می‌بخشد. البته بیت المال حسابش جداست. در بیت المال باید سخت گیری کرد. اما در ملک شخصی گذشت کنیم.

ایمان به معاد! مثلِ امیرالمؤمین(ع) زمان شهادت می‌گوید: «فزتُ» رستگار شدم.

خوب در قیامت حساب خیلی دقیق است و نامه‌ها! پرونده‌ها باز می‌شود؛ «وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ» (تکویر/۱۰) همه  ثبت شده است؛ «وَ نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُم‏» (یس/۱۲) . «ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ» (ق/۱۸) ریز و درشت کلمات ثبت شده است. خدا هم بر همه چیز شاهد است. پیغمبر هم شاهد است؛ «جِئْنا بِک» (نحل/۸۹) امامان ما شاهد هستند؛ «جَعَلْناکُمْ أُمَّهً وَسَطاً»  (بقره/۱۴۳) فرشته‌ها شاهد هستند؛ «مَعَها سائِقٌ وَ شَهیدٌ» (ق/۲۱) زمین شاهد است؛ «یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها» (زلزال/۴) وجدان شاهد است؛ «کَفى‏ بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ» .

مگر پیامبر ص نفرمود: قرآن و اهل بیت(ع) از هم جدا نمی‌شود؟ هر جا یک هیأتی هست، باید جلسه‌ی قرآن هم باشد. سینه می‌زنیم، ولی قرائت قرآن نیست. «کتابَ الله و عترتی» امام حسین(ع) و قرآن باید با هم باشد. خود امام حسین(ع) سر نی قرآن خواند. یعنی؛ سر من از تنم جدا می‌شود، اما از قرآن جدا نمی‌شوم. چرا مساجد ما در ماه رمضان باز و غیر ماه رمضان، خاموش است. امیرالمؤمنین(ع) می‌دانست شهید می‌شود، ولی باز هم به مسجد رفت، یعنی چه؟ یعنی کشته می‌شوم، ولی پایم از مسجد قطع نمی‌شود.

چرا بعضی از ما نمی‌توانیم قرآن را بخوانیم و بفهمیم تا عمل ‌کنیم. ما مزه‌ی قرآن را نچشیده‌ایم. قرآن مهجور و و اهل بیت(ع) هم مظلوم هستند. چقدر خرج می­کنیم، تا فرزند ما زبان انگلیسی یاد بگیرد؟ و چقدر برای یادگیری قرآن،  چقدر برای کفش می‌دهیم وچقدر برای فکر می‌دهیم؟. اگر بدانیم یک دبیرستان شاگردانش دانشگاه می‌روند، آنجا ثبت نام می‌کنیم و هر چه هم بخواهند می‌دهیم.

۶- مسئولیت والدین

فرزندان امانت هستند. آیا ما خوب امانتداری کردیم یا خیانت کردیم؟. این آهنگ و نوار و ابزار چیست؟. دختر و پسرت با چه چیزی آشنا شده اند؟. اگر ایمان به قیامت باشد، همه چیز صد و هشتاد درجه عوض می‌شود. ایمان به مبدأ و معاد در بعضی از ما­ها کمرنگ است.

                  «والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»

تاریخ پخش:  ۱۷/۰۴/۹۴