نخستین چیزی که سرمایه اصلی نجات و خمیرمایه سعادت و کلید درهای بهشت شمرده شده ، ایمان و عمل صالح است . قرآن در آیه ۸۲ سوره بقره می فرماید : « کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انحام دادند یاران بهشتند و جاودانه در آن خواهند ماند . به این ترتیب قرآن پرده های اوهام گروهی از اهل کتاب و مقلدین آنها را در میان اثوام و ملل دیگر ، که تصور می کردند مسأله نجات و وردود در بهشت بر اساس یک سلسله روابط ، یا ضوابطی غیر از ایمان و عمل صالح است ، پاره می کند ، و انسانها را برای ساختن خویش در دو بعد « عقیده » و « عمل » بسیج می نماید .
بدیهی است رابطه « ایمان » و « عمل صالح » رابطه « درخت » و « میوه » است . یک درخت سالم ( از درختان میوه ) خالی از میوه نخواهد بود ، همچنین ایمان از عمل صالح جدا نخواهد شد ، نگر ایمانهای ضعیف و کم نور که در برابر شهوت و هوی و هوس ها از اثر می افتد و به تعبیر روشنتر عمل صالح تجسم ایمان قلبی است .
البته این سخن بدان معنا نیست که معصیتکاران یا مرتکلبان کبیره کافرند آنگونه که خوارج می پنداشتند ، بلکه منظور این است ایمان قوی هرگز از عمل صالح مقدم داشته شده ، با اینکه به نظر می رسد انجام واجبات و ترک محرمات کاری مشکل تر از ایمان است ، و قاعدتاً باید مقدم داشته شود ، ایم بخاطر آنست که قرآن با این بیان می خواهد اشاره به ریشه و اساس بودن ایمان نسبت به اعمال صالح کند . تعبیر به ایمان و عمل صالح ، آنچنان تعبیر گسترده ای است که تمام مراحل ایمان به خدا و سایر مبانی اعتقادی را از یکسو ، و انجام هرگونه کار شایسته فردی و اجتماعی و سیاسی و عبادی را از سوی دیگر شامل می شود .
بدیهی است رابطه « ایمان » و « عمل صالح » رابطه « درخت » و « میوه » است . یک درخت سالم ( از درختان میوه ) خالی از میوه نخواهد بود ، همچنین ایمان از عمل صالح جدا نخواهد شد ، نگر ایمانهای ضعیف و کم نور که در برابر شهوت و هوی و هوس ها از اثر می افتد و به تعبیر روشنتر عمل صالح تجسم ایمان قلبی است .
البته این سخن بدان معنا نیست که معصیتکاران یا مرتکلبان کبیره کافرند آنگونه که خوارج می پنداشتند ، بلکه منظور این است ایمان قوی هرگز از عمل صالح مقدم داشته شده ، با اینکه به نظر می رسد انجام واجبات و ترک محرمات کاری مشکل تر از ایمان است ، و قاعدتاً باید مقدم داشته شود ، ایم بخاطر آنست که قرآن با این بیان می خواهد اشاره به ریشه و اساس بودن ایمان نسبت به اعمال صالح کند . تعبیر به ایمان و عمل صالح ، آنچنان تعبیر گسترده ای است که تمام مراحل ایمان به خدا و سایر مبانی اعتقادی را از یکسو ، و انجام هرگونه کار شایسته فردی و اجتماعی و سیاسی و عبادی را از سوی دیگر شامل می شود .
بیانات امیرالمومنین علی (ع) :
• اصل ایمان برای امر خداوند خوب تسلیم شدن است.( غررالحکم ، صفحه ۹۱)
• نزدیکترین مردم به خداوند سبحان کسی است که ایمانش بهتر از دیگران باشد .( غررالحکم ، صفحه ۹۳)
• سه چیز است که هر کس آنها را داشته باشد ایمانش کامل است : عقل ، برداری و علم.( غررالحکم ، صفحه ۹۶)
• سه چیز است که در هر کس باشد ایمانش کامل است : کسی که چون خشنود شود ، خشنودیش بسوی باطل نبرد و زمانی که خشمگین شود خشمش او را از حق بیرون نبرد و چون قدرت یابد چیزی را که مال او نیست ( به زور و ستم از دیگری ) نستاند .( غررالحکم ، صفحه ۱۶۰)
راههای تقویت ایمان :
بطور کلی برای تقویت ایمان نیاز به جامع خوبی ها و نیکی هاست که در اینجا به مهمترین آنها می پردازیم :
۱) اخلاص در انجام اعمال
۲) اتصال به قرآن و تدبیرو تامل در آیات الهی
۳) ذکر و یاد خدا به صورت مداروم و مکرر
۴) زیادت در انجام اعمال صالح
۵) به خاطر آوردن سختی های جهنم و خوبی های بهشت
۶) یادآوری سکرات و سختی های مرگ و عذاب قبر
۷) توجه به دلائل قدرت الهی مثل طوفان ، زلزله و آتشفشان
۸) محاسبه اعمال توسط خود انسان و مقایسه آن با آنچه باید باشد
۹) انجام کامل واجبات و ترک تمامی محرمات دینی
۱۰) سعی در انجام مستحبات و ترک مکروهات
۱۱) تحقیق و بررسی مالهای حرام و حلام موجود در زندگی
۱۲) دوری کردن از شبهات
۱۳) تحقیق و پژوهش در سیره صالحین و نیک گامان
۱۴) برادری و دشمنی با دیگران در راه خدا و برای خدا
۱۵) بذل و انفاق فراوان
۱۶) افزودن بر علم و دانش و دوری از جهل و نادانی
۱۷) دعوت دیگران به سوی خدا
۱۸) پرهیز از گناه
۱۹) پرهیز از طمع در امور دنیوی
۲۰) یکی کردن عمل و گفتار و تلاش برای پرهیزکاریو تقوا
۲۱) شکر نعمت های خداوند و دوری اکید از کفران نعمت
۲۲) خوش اخلاقی ، احسان و نیکوکاری
۲۳) راست گویی و پرهیز از دروغ حتی مصلحتی
۲۴) صبر و بردباری در مسائل و شدائد گوناگون
۲۵) دوری از تکبر ، حسادت ، بداخلاقی و عصبانیت
۲۶) و بسیاری عوامل دیگر …
عمل صالح چیست ؟
عمل صالح عنوانی است عام و فراگیر که تمامی انسانها فطرتاً آن را می شناسند . مثبت بودن هر عملی منوط به صالح بودن آن است و عمل تنها وقتی صالح است که خاستگاه ان «قلب» مزکّی باشد . بی گمان اساسی ترین شرط عمل صالح، خلوص نیت است . پس اگر کسی در عبادت از همه مخلوق ببرد و فقط و فقط متوجه خدا باشد و برای اطاعت امر او عبادت نماید ، پروردگار آن عمل خالص را می پذیرد و به عمل کننده پاداش می دهد .
نکته مهم این است که به جا آوردن عمل خالصانه مشکل است ، اما اصل عمل یا خلوص نیت در عمل را در طول ایام زندگانی و تا پایان عمر محافظت نمودن حتی از آن نیز بسیار مشکل تر است . آنچه در عمل صالح و حسنات مهم است ، بردن این عمل تا آستان حضرت دوست است نه نفس انجام دادن . چه بسا انسان بهترین هدیه را برای محبوب خود تهیه کند اما در بین راه از گزند حوادث محفوظ نماند و به آن آسیب رسد . آسیبی که به حسنات وارد می شود ریا ، منت ، اذیت و امثال آن است .
پس از این توضیحات توجه شما را به گوشه ای از اعمال صالحی که در احادیث و روایات اسلامی به آنها اشاره شده است جلب می نماییم :
• برپا داشتن صحیح نماز و مداومت و عدم سستی در آن ؛
• انجام به موقع صله ارحام ( دیدار اقوام و دوستان ) ؛
• در راه مستمندان خود را به رنج انداختن ؛
• کمک به نیازمندان و محتاجان ؛
• مهمان پذیری در خانه ؛
• دفاع از حق و عدالت ؛
• دوستی با دیگران و کمک به آنها ؛
• بوسه مهرآمیز پدرانه بر صورت فرزند ؛
• کمک به پدر و مادر ؛
• خوش خلقی و دوری از عصبانیت ؛
• ادای واجبات و دوری از محرمات ؛
• خوشحال کردن مسلمانان حتی با یک نگاه مهرآمیز یا یک تبسم لطیف یا یک هدیه کوچک ؛
• عیادت از بیماران و سالمندان ؛
• عفو ، بخشش و اغماض در خطای دیگران ؛
• رعایت حقوق همسایه ؛
• و حتی مسواک زدن و بسیاری موارد دیگر که با اندکی تامل می توان به آنها دست یافت .
