حقیقت توبه
۱. قال الامام علی (علیه السّلام) : التّوبهُ ندمٌ بالقَلبِ و اسْتِغفارٌ باللّسانِ و ترکٌ بالجوارح و اِضمارٌ ان لا یَعودَ.«تصنیف غرر الحکم، ص ۱۹۴، ح۳۷۷۷»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: توبه عبارت است از: پشیمانی قلبی از انجام گناه و استغفار و طلب آمرزش با زبان و ترک گناه با اعضاء و جوارح و تصمیم به اینکه دیگر آن گناه را انجام ندهد.
شادمانی پروردگار از توبه بنده
۲. قال الامام الباقر (علیه السّلام) : انّ اللهَ اشدُّ فَرِحاً بِتَوبَهِ عبدِهِ مِن رجلٍ اضلَّ راحلَتَهُ و زادَهُ فی لیلَهٍ ظلماءَ فَوَجدهما. «اصول کافی، ج۴، ص ۱۸۰»
امام باقر (علیه السّلام) فرمود: همانا خداوند به بازگشت و توبه بنده خود، شادمان تر از شخصی است که در شب تاریک مرکب و زاد و توشه راه خود را گم کرده بود و سپس پیدا می کند.
۳. قال الامام علی (علیه السّلام) : مَنْ تابَ تابَ اللهُ علیهِ و اُمِرَت جوارِحُهُ ان تستَرَ علیه و بقاعُ الارضِ ان تَکتَمَ علیه و اُنسیتِ الحفَظهُ ما کانَتْ تکتُب علیهِ.«بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۸»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: هر کس توبه کند و به سوی خدا بازگردد خداوند نیز به سوی او بازگشت می کند، به اعضاء و جوارحش دستور داده می شود گناهان او را بپوشانند، به نقاطی از زمین که در آن گناه انجام داده نیز دستور داده می شود که گناه و سرّ او را مخفی کنند و فرشتگانِ نویسنده اعمال نیز گناهان و کردارِ او را فراموش می کنند.
۴. قال الامام علی (علیه السّلام) : الذّنوبُ الدّاءُ و الدّواءُ الاستغفارُ و الشّفاءُ ان لا تعودَ.«تصنیف غرر الحکم، ص ۱۹۴، ح۳۷۷۸»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: گناهان درد و بیماری هستند، دوای آنها استغفار است و شفای کامل وقتی حاصل می شود که دیگر آنها را مرتکب نشود.
۵. قال الامام علی (علیه السّلام) : … ان الاستغفارَ درجهُ العلّیّین و هو اسمٌ واقعٌ علی ستّه معانٍ: اولّها: النّدَمُ علی ما معنی و الثانی العزمُ علی ترکِ العَودِ الیهِ ابداً و الثالّث… . «بحارالانوار، ج ۶، ص ۳۶»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: … استغفار و طلب آمرزش از درجات علیین است و دارای شش شرط می باشد: اول اینکه شخص توبه کننده از (گناهان) گذشته خود پشیمان باشد. دوم اینکه عزم و تصمیم جدی بر عدم بازگشت به سمت گناه داشته باشد. سوم اینکه حقوق مردم را به آنها بازگرداند. چهارم اینکه تمام واجباتی را که ترک کرده و حقوقی که از خدا بر گردن اوست به جا آورد. پنجم اینکه گوشتهائی را که از حرام بر بدنش روئیده با گریه و انابه آب کند تا گوشت جدید بروید و ششم اینکه سختی طاعت و عبادت خدا را بر جسمش بچشاند، همان طور که شیرینی معصیت را چشانده است و بعد از تحقق آن شرائط، استغفار کند.
۶. قال رسول الله صلّی الله علیه و آله : لیسَ شیٌ احبُّ الی اللهِ من مؤمنٍ تائبٍ او مومنهٍ تائبهٍ.«بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۱»
رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمود: هیچ چیزی نزد خداوند محبوبتر از زن یا مرد مومنی که توبه کند، نمی باشد.
۷. قال الامام الصادق (علیه السّلام) : انّ الله یُحِبُّ العبدَ ان یَطلُبَ الیه فی الجرمِ العظیمِ و یُبغِضُ العبدَ أن یستَخِفَّ بالجرمِ الیسیر.«اصول کافی، ج۴، ص ۱۸۰»
امام صادق (علیه السّلام) فرمود: همانا خداوند دوست می دارد بنده ای را که در گناهان بزرگ از او طلب آمرزش می کند و دشمن می دارد بنده ای را که گناهان کوچک خود را ناچیز می شمارد.
۸. قال الامام علی (علیه السّلام) : النّدمُ اَحدَ التَّوبَتین.«مستدرک الوسائل. ج ۲، ص ۳۴۶»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: پشیمانی از گناه یکی از روشها و اقسام توبه و استغفار است.
۹. قال رسول الله صلّی الله علیه و آله : مَن لَم یَندُبْ علی ذَنْبٍ یَرتکبُهُ فلَیسَ بمومِنٍ و لَمْ تَجِبْ لَهُ الشَّفاعَهَ.«وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۲۶۶»
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: کسی که به خاطر گناهی که مرتکب می شود، توبه نکند، مؤمن نیست و شفاعت شامل حال او نمی شود.
۱۰. قال الامام علی (علیه السّلام) : مَن اُعطی التوبَهُ لَمْ یحرُمِ القبول و مَنْ اُعطی الاستغفار لم یحرمُ المغفرهَ.«بحارالانوار، ج ۶۹، ص۴۱۰»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: کسی که توفیق توبه به او داده شود محروم نمی شود از قبولش و کسی که استغفار و طلب آمرزش کند از آمرزش پروردگار محروم نخواهد شد.
۱۱. قال النبی صلّی الله علیه و آله : التّائبُ من الذّنبِ کمَن لا ذنبَ لَهُ.«بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۱»
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: کسی که از گناه خویش توبه کند همانند کسی است که گناهی ندارد.
۱۲. قال الامام علی (علیه السّلام) : ترکُ الخطیئهِ اَیْسَرُ مِنْ طَلَبِ التّوبَهِ و لَمْ مِنْ شهوهِ ساعَهٍ اورثَتْ حزناً طویلاً.«مجموعه ورّام، ص ۳۶۳»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: ترک گناه آسانتر از درخواست توبه از پروردگار است و چه بسا لذت ساعتی شهوترانی، موجبِ یک عمر پشیمانی خواهد شد.
۱۳. قال الامام علی (علیه السّلام) : تَعَطَّروُا بالاستغفارِ، لا تَفضَحُکُم روائِح الذُّنوبِ.«بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۲»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: به وسیله استغفار و توبه خویشتن را معطر و خوشبو سازید، تا بوهای زننده و نامطبوع گناهان رسوایتان نسازد.
۱۴. قال الامام الصادق (علیه السّلام) : اذا اَذْنَبَ الرّجلُ یخرُج فی قلبِهِ نکتَهٌ سَوْداءُ فاِنْ تابَ انْمَحَت و ان زادَ زادَتْ حتّی تغلِبَ علی قلبِهِ فَلا یفلِح بعدَها ابداً.«بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۳۲۷»
امام صادق (علیه السّلام) فرمود: زمانی که انسان گناهی را مرتکب شود نقطه ای سیاه در قلب و روح او ایجاد می شود، اگر توبه کند پاک می شود و اگر بر گناهان خود بیفزاید بر آن سیاهی نیز افزوده می شود تا جائی که تمام قلب او را فرا گیرد که بعد از آن هیچ گاه رستگار نخواهد شد.
۱۵. قال الامام الصادق (علیه السّلام) : انّ رسولَ اللهِ صلّی الله علیه و آله کانَ یتوبُ الی اللهِ عزّوجلّ فی کلِّ یومٍ سبعینَ مرَّهٍ من غیرِ ذنبٍ.«بحارالانوار، ج ۷، ص ۳۱۶»
امام صادق (علیه السّلام) فرمود: همانا رسول خدا صلّی الله علیه و آله بدون اینکه گناهی را مرتکب شوند در هر روز هفتاد مرتبه استغفار نموده و طلب آمرزش از پروردگار می کردند.
۱۶. قال الامام الجواد (علیه السّلام) : تأخیرُ التّوبَهِ اغتِرارٌ و طولُ التّسویفِ حیرَهٌ.«بحارالانوار، ج ۶، ص ۳۰»
امام جواد (علیه السّلام) فرمود: به تأخیر انداختن توبه (از بی خبری و غفلت) موجب ضرر است و بیش از حدّ امروز و فردا کردن (برای توبه) موجب حیرت و گمراهی است.
۱۷. قال رسول الله صلّی الله علیه و آله : انّ اللهَ عزَّوجلَّ یقبَلُ توبهَ العبدِ ما َلمْ یُغَرْ غِرْ.«بحارالانوار، ج ۶، ص ۱۹»
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند توبه بنده اش را می پذیرد تا زمانی که نَفَس به حنجره اش نرسد (قبل از جدائی روح از بدن).
۱۸. قال رسول الله صلّی الله علیه و آله : أحدَثَ لکلِّ ذَنبٍ توبهً، السِّرُ بِالسّرِ و العلانیهُ بالعَلانیهِ.«بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۱۲۷»
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: برای هر گناهی توبه ای قرار داده شده است، گناهان سرّی، توبه اش سرّی است گناهان علنی مستلزم توبه آشکار هستند.
۱۹. عَنْ شیخٍ من النخع قال: قلتُ لابی جعفَر (علیه السّلام) : انّی لم أزل والیاً منذُ زمنِ الحجّاج الی یومی هذا فهل لی من توبهٍ؟… قال: لا، حتّی تودّی کلَّ ذی حقٍّ حقَّه؟.«بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۲۹»
شخصی از امام باقر (علیه السّلام) پرسید که من از زمان حجّاج تاکنون والی بر مردم بوده ام آیا می توانم از گناهانم توبه کنم (و راهی برای بازگشت من می باشد)؟ امام ساکت بودند و جواب ندادند. شخص دوباره سؤال کرد. امام فرمود: راهی برای توبه ات نیست، مگر اینکه حقوق تمام کسانی را که ضایع کرده ای به آنان بازگردانی.
۲۰. قیل لعلی (علیه السّلام) : مَا التّوبهُ النّصوحُ؟ فقال (علیه السّلام) : نَدَمٌ بالقلبِ و استغفارٌ باللّسانِ و القَصدُ عَلی ان لا یعودَ.«تحف العقول، ص ۲۳۲»
از امام علی (علیه السّلام) سؤال شد: مراد از توبه نصوح چیست؟ حضرت فرمود: پشیمانی قلبی از گناه، استغفار و طلب مغفرت زبانی و تصمیم و قصد جدی بر اینکه دیگر به سمت گناه نرود.
۲۱. عن ابی الحسن الاخیر (علیه السّلام) و قَدْ سئِلَ عن التّوبَهِ النّصوح ما هِیَ؟ فکتَبَ (علیه السّلام) : ان یکونَ الباطنُ کالظّاهرِ و افضَلُ مِنْ ذلک.«معانی الاخبار، ص ۱۷۴»
از امام هادی (علیه السّلام) درباره معنای توبه نصوح سؤال شد، حضرت اینگونه مرقوم فرمود: توبه نصوح عبارت است از اینکه باطن انسان همانند ظاهر او و بلکه بهتر از ظاهرش باشد.
۲۲. قال الامام الباقر (علیه السّلام) : التّائبُ من الذّنْبِ کَمَنْ لا ذَنْبَ له و المُقیمُ علی الذّنبِ و هُوَ مستَغفِرٌ منهُ کالمستهزِءُ.«محجه البیضاء، ج ۶، ص ۶۰»
امام باقر (علیه السّلام) فرمود: کسی که از گناه توبه کند همانند انسان بی گناه است و کسی که در حال ارتکاب گناه طلب آمرزش کند و استغفار بگوید همانند کسی است که (خداوند را) مسخره کرده است.
۲۳. قال رسول الله صلّی الله علیه و آله : انّ العَبْدَ لَیَذْنِبُ الذّنْبَ فَیدخُلُ به الجَّنهَ. قیلَ کیفَ ذلکَ یا رسولَ اللهِ؟ قالَ: یکونُ نَصَب عینَیْهِ تائباً مِنْهُ فاراً فمازالَ حتّی یدخُلَ الجَنَّهًَ.«محجه البیضاء، ج ۷، ص ۲۴»
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: بدرستی که گاهی بنده ای به واسطه گناهی که انجام داده است وارد بهشت می شود. از حضرت سؤال شد: چگونه می شود ای رسول خدا کسی به سبب گناه وارد بهشت شود؟ حضرت فرمود: گناهش پیوسته در مقابل دیدگان اوست، به واسطه گناهی که انجام داده به سوی خدا بازگشته و توبه نموده و پیوسته مراقب خود است و از گناه فرار می کند تا اینکه در آخر به بهشت داخل خواهد شد.
۲۴. قال رسول الله صلّی الله علیه و آله : شابٌّ تائبٌ، اَجْرُهُ کَاَجرِ یحیَی بنِ ذکریّا (علیه السّلام) .«مجموعه ورّام، ص ۳۲۹»
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: پاداش و اجر جوانی که توبه می کند همانند اجر یحیی (از پیامبران الهی که به شهادت رسید) فرزند زکریا است.
۲۵. قال الامام علی (علیه السّلام) فی وصفِ التّائبین: غَرَسُوا اشجارَ ذُنُوبِهم نَصْبَ عُیُونِهِم و قُلوبِهِم و سَقَوْها بماءِ النَّدَمِ فأثَمَرَتْ لَهُمُ السَّلامَهَ وَ اعقَبَتْهُم الرّضا و الکَرامَهَ.«بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۷۲»
امام علی (علیه السّلام) (در بیان اوصاف توبه کنندگان) فرمود: آنان نهال ها و درخت های گناه و کارهای زشت را در برابر چشمان و دلهای خویش کاشته و با آب پشیمانی و ندامت آبیاری شان کرده اند که برای ایشان میوه های عافیت و سلامت به بار آورده و خشنودی و بزرگواری برای آنان به دنبال دارد.
۲۶. قال الامام الباقر (علیه السّلام) : کُلَّما عادَ المومِنُ بالاستغفارِ و التَّوبَهِ عادَ اللهُ علیهِ بالمَغفِرَهِ و انّ الله غفورٌ رحیم… .«وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۱۶، ص۷۹»
امام باقر (علیه السّلام) فرمود: هر گاه شخص با ایمان، همراه با طلب آمرزش و توبه به سوی خدا بازگردد خداوند نیز با بخشش و مغفرت خویش به سوی او باز می گردد و بدرستیکه خدا بخشنده و مهربان است، توبه بندگان خویش را می پذیرد و از گناهان آنها چشم پوشی می کند، پس بترسید و برحذر باشید از اینکه اهل ایمان را از رحمت خدا مایوس و ناامید گردانید.
۲۷. قال الامام علی (علیه السّلام) : لا شَفیعَ انجح من التَّوبهِ.«بحارالانوار، ج ۶، ص ۱۹»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: هیچ شفیع و پشتیبانی نجات دهنده تر از توبه نیست.
۲۸. قال الامام علی (علیه السّلام) : تُوبُوا الی اللهِ عزّوجَلَّ و ادخُلُو فی محبَّتِهِ. فانّ اللهَ یُحبُّ التّوابینَ و یحبّ المُتَطَهرّینَ و المومِنُ توّابٌ.«بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۱»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: توبه کنید و به سوی خداوند عزوجل بازگشته و در محبت او داخل شوید، پس همانا خداوند انسان های توبه کننده و پاک را دوست دارد و انسان مؤمن نیز توبه کننده است.
۲۹. قال الامام الصادق (علیه السّلام) : التّوبَهُ حبلُ اللهِ و مَدَدُ عنایَتِهِ و لابّد لِلْعبدِ من مداوَمَهِ التّوبهِ علی کلِّ حالٍ.«بحارالانوار، ج ۶، ص ۳۱»
امام صادق (علیه السّلام) فرمود: توبه ریسمان خدا و عنایت خاص او به بندگان خویش است و برای بنده شایسته است که در هر حال توبه نموده و به سوی پروردگار خویش باز گردد.
۳۰. قال الامام علی (علیه السّلام) : التَوبَهُ تُطَهِّرُ القلوبَ و تَغسِلُ الذّنوب.«تصنیف غررالحکم، ص ۱۹۵، ح ۳۸۳۷»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: توبه قلبها را پاکیزه نموده و (آثار) گناهان را می شوید.
۳۱. قال الامام علی (علیه السّلام) : بالتَّوبَهِ تُکَفِّرُ الذّنُوبَ.«تصنیف غررالحکم، ص ۱۹۵، ح ۳۸۳۹»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: توبه کفاره و پاک کننده گناهان است.
۳۲. قال الامام علی (علیه السّلام) : سِلاح المُذْنِبِ الاستغفار.«تصنیف غررالحکم، ص ۱۹۵، ح ۳۸۲۸»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: سلاح انسان گناهکار استغفار و طلب آمرزش است.
۳۳. قالرسول الله صلّی الله علیه و آله : اِنَّ للقُلُوبِ صداٌ کَصَدْأِ النُّحاسِ فاجلوها بالاستغفارِ وَ تَلاوهِ القرآنِ.«بحارالانوار، ج ۳، ص ۲۸۴»
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: همانا برای قلوب زنگاری است همانند زنگار فلزات، پس آنها را به وسیله استغفار و تلاوت قرآن صیقل دهید.
۳۴. قال الامام علی (علیه السّلام) : عَجِبْتُ لِمَنْ یَقنُطُ و مَعَهُ النَّجاهُ و هو الاستِغْفارُ.«تصنیف غررالحکم، ص ۱۹۵، ح ۳۸۴۹»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: تعجب می کنم از کسی که از رحمت خدا نا امید است در حالی که راه نجات و رستگاری دارد و آن استغفار و طلب آمرزش است.
۳۵. قال الامام علی (علیه السّلام) : التّوبَهُ تَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَهَ.«تصنیف غررالحکم، ص ۱۹۵، ح ۳۸۳۵»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: توبه رحمت پروردگار را نازل می کند.
۳۶. قال الامام علی (علیه السّلام) : ثَمَرهُ التَّوبَهِ اِسْتِدْراکُ فَوارِطِ النَّفس.«تصنیف غررالحکم، ص ۱۹۵، ح ۳۸۴۰»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: نتیجه توبه جبران کوتاهی و ضعف های نفس می باشد.
۳۷. قال الامام علی (علیه السّلام) : یَسیرُ التَّوبهِ و الاستغفارِ یُمَحّص المَعاصی.«تصنیف غررالحکم، ص ۱۹۶، ح ۳۸۴۷»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: اندکی توبه و طلب آمرزش موجب پاک شدن گناهان خواهد شد.
۳۸. قال الامام علی (علیه السّلام) : لَو انَّ النّاسَ حینَ عَصَوْا اتابُوا استَغْفَرُوا لَم یُعَذِّبُوا وَ لَم یَهلِکُوا.«تصنیف غررالحکم، ص ۱۹۶، ح ۳۸۴۲»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: اگر مردم همان زمانی که گناه می کردند، (پشیمان شده و دست از گناهشان بر می داشتند) و توبه و استغفار می نمودند، عذاب الهی شامل آنها نمی شد و هلاک نمی گشتند.
۳۹. قال الامام علی (علیه السّلام) : عاصیُ قرُّ بِذُنُوبِهِ خیرٌ مِن مُطیعٍ یفتَخِرُ بِعَمَلِهِ.«تصنیف غررالحکم، ص ۱۹۵، ح ۳۸۱۲»
امام علی (علیه السّلام) فرمود: گناه کاری که به گناهان خویش اقرار کند (پشیمان شود)، بهتر از انسان مطیع و عبادت کننده ای است که به عمل خویش فخر نماید.
۴۰. قال رسول الله صلّی الله علیه و آله : مَنْ اکثَرَ الاستغفارُ جَعَل اللهُ لَهُ من کلِّ همٍّ فَرَجاً وَ مِنْ کلِّ ضیقٍ مَخرَجاً و رزقُهُ من حیثُ لا یحتسِبُ.«بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۲۸۴»
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر کس فراوان استغفار نماید خداوند او را از هر غم و غصه ای رهائی می بخشد و در هر تنگنائی راهی را به سویش می گشاید و به او از جائی که گمان نمی کند رزق و روزی می دهد.
