از مصادیق همسایه آزاری

هرگونه اخلاق و رفتار بدی را می‌توان از مصادیق همسایه آزاری محسوب کرد ازجمله بدگمانی، ستم، خودخواهی، خیانت به مال و ناموس، دروغ‌گویی، بی‌شرمی، غیبت و بدگویی کردن، حسادت، چشم و هم‌چشمی، بی‌بندوباری، بدزبانی، تجسس، فال‌گوش بودن، تجمل‌گرایی و…

 قابل‌توجه اینکه نمونه‌هایی از همسایه آزاری، در احادیث اهل‌بیت علیهم‌السلام وجود دارد که شایسته تأمل و بررسی است.

آزار با زبان

ازجمله نقل کرده‌اند که «روزی اصحاب پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله به ایشان عرض کردند: فلان زن روزها روزه‌دار است و شب‌ها را به عبادت می‌گذراند، در ضمن صدقه هم می‌دهد، ولی به زبان، همسایه را می‌آزارد. رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمود: چیزی برای آن زن نیست، او اهل جهنم است!»[۱]

این روایت بیانگر تأکید و پافشاری اولیای دین به رعایت کردن حقوق و آزار نرساندن به همسایه است تا جایی که پذیرش اعمال عبادی افراد را درگرو رضایتمندی و آزار ندادن همسایه برشمرده است.

حسادت

روایت شده است که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله می‌فرماید:

به خدا پناه می‌برم از همسایه بد، با چشمانش تو را می‌بیند و دلش مراقب توست، اگر تو را در خوبی و خوشی دید، ناراحت می‌شود و اگر تو را گرفتار و بدحال دید، خوشحال می‌شود.[۲]

رسول خدا صلی‌الله علیه و آله همسایه بدخواه و حسود را در این فراز نکوهش کرده است؛ چرا

که نیت بد و قلب بدخواه، عامل بداخلاقی و همسایه آزاری می‌شود. به همین دلیل، پیامبر، همسایه بد را از مصیبت‌های کمرشکن معرفی می‌کند و می‌فرماید: «ثَلاثهٌ هُنَّ امُ الفَواقرِ؛ سه چیز در رأس مصیبت‌های کمرشکن است.»[۳]

افشاء اسرار و بدی‌ها

آنگاه در معرفی یکی از آن سه چیز، همسایه بد را این‌گونه معرفی می‌کند:

… و همسایه‌ای که چشمانش تو را می‌پاید و دلش خواهان رسوایی توست، اگر خوبی ببیند، آن را می‌پوشاند و فاش نمی‌سازد و اگر بدی ببیند، آن را علنی و همه‌جا پخش می‌کند.[۴]

عدم رعایت حریم همسایه

 در خصوص رعایت حقوق همسایه از جهات انسانی و دینی توصیه‌های فراوانی شده است؛ لذا رعایت حقوق همسایگان و دستگیری و کمک به آن‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از حقوقی که همسایه به گردن همسایه‌اش دارد این است که باید حریم او را رعایت کند. مثلاً چنانکه کسی بخواهد در حیاط منزل خود باغچه‌ای احداث کند، باید موارد لازم و فنی این کار از قبیل حفظ فاصلۀ لازم بین دیوار همسایه و باغچه، استفادۀ از عایق مورد نیاز جهت جلوگیری از نفوذ آب و رطوبت به منزل همسایه و مواردی از این قبیل را رعایت کند، به گونه‌ای که منجر به ورود ضرر و زیان به ملک همسایه نگردد. در غیر این صورت ملزم به جبران و پرداخت خسارات ناشی از آن می‌باشد. همچنین کسی حق ندارد ناودان خود را به طرف ملک همسایه بگذارد و یا اینکه بدون اجازۀ همسایه، برای خانۀ خود به سمت فضای خانۀ همسایه خروجی ایجاد کند و به‌طورکلی هیچ‌کس نمی‌تواند در ملک خود تصرفی کند که موجب ضرر رساندن به همسایه‌اش شود و نیز استفادۀ از حریم منزلِ هر کسی باید موردتوجه او قرار گیرد و به خود اجازه ندهد حریم منزل دیگری را تصرف کند. مثلاً نباید برای اتومبیل خود از حریم منزل همسایه استفاده نماید و مانع استفادۀ او از حریم منزل خودش شود؛ چراکه تمامی این امور از مصادیق آزار به همسایه محسوب می‌شود و دارای عواقب و پیامدهای دنیوی و اخروی شدیدی خواهد بود.

داستان سزای همسایه آزاری

سمره بن جندب که از مهاجرین و اصحاب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود یک نخل خرما در باغ یکی از انصار داشت به‌طوری‌که خانۀ مسکونی مرد انصاری که زن و بچه‌اش در آنجا به سر می‌بردند، در ورودی باغ قرار داشت. سمره طبق قوانین اسلامی گاهی می‌آمد و از نخل خود خبر می‌گرفت یا از آن خرما می‌چید؛ اما مشکل این بود که او هر وقت می‌خواست از درخت خود خبر بگیرد، بی‌اعتنا و سرزده داخل خانۀ انصاری می‌کشد و ضمناً چشم‌چرانی هم می‌کرد. صاحب‌خانه از او خواهش کرد که هر وقت می‌خواهد داخل شود، سرزده وارد نشود، اما او قبول نکرد. صاحب‌خانه به‌ناچار نزد رسول اکرم صلی الله علیه و آله  رفته و شکایت کرد و گفت: این مرد سرزده داخل خانۀ من می‌شود. شما به او بگویید بدون اطلاع و سرزده وارد نشود تا خانوادۀ من قبلاً مطلع باشند و خود را از چشم‌چرانی او حفظ کنند.[۵]

رسول اکرم صلی الله علیه و آله  سمره را احضار کرده و به او فرمود: «فلانی از تو شکایت دارد، می‌گوید تو بدون اطلاع وارد خانۀ او می‌شوی و قهراً خانوادۀ او را در حالی می‌بینی که او دوست ندارد. بعدازاین اجازه بگیر و بدون اطلاع و اجازه داخل نشو». سمره تمکین نکرد. حضرت فرمود: پس درخت را بفروش. سمره حاضر نشد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله  قیمت را بالا برد، بازهم حاضر نشد. بالاتر برد، بازهم حاضر نشد. فرمود: اگر این کار را بکنی، در بهشت برای تو درختی خواهد بود. بازهم تسلیم نشد. نه حاضر بود از درخت خود صرف‌نظر کند و نه حاضر بود هنگام ورود به باغ از صاحب باغ اجازه بگیرد. در این وقت پیامبر صلی الله علیه و آله  فرمود: تو مردی زیان‌رسان و سخت‌گیری هستی و در دین اسلام زیان رساندن و تنگ گرفتن وجود ندارد. سپس خطاب به مرد انصاری فرمود: برو درخت خرما را از زمین درآور و جلوی او بینداز. رفتند و این کار را کردند. آنگاه حضرت به سمره فرمود: حالا برو درختت را هر جا که دلت می‌خواهد بکار.[۶]

[۱]. مستدرک الوسائل: کتاب حج، باب ۷۲.

[۲]. اصول کافی، ج ۲، ص ۶۶۹، ح ۱۶

[۳]. میزان الحکمه، ص ۹۱۸

[۴]. میزان الحکمه، ص ۹۱۸

[۵]. وسائل الشیعه: ج ۳، کتاب الشفعه، باب عدم جواز الاضرار بالمسلم، ص ۳۲۹.

[۶]. وسائل الشیعه: ج ۳، کتاب الشفعه، باب عدم جواز الاضرار بالمسلم، ص ۳۲۹.