تظاهر به گناه

تظاهر به گناه به معنای آشکارا انجام دادن آن است[۱] که در روایات و کتاب­های اخلاقی از آن به تظاهر به ­فسق و تهتّک^[۲] نیز یاد می­شود.

آیا جز این است که شیطان به خاطر گردن­فرازیش از درگاه خدا رانده شد؟[۴] و آیا جز این است که فرعون و هامان و دیگر سرکشان، دچار خواری و خفّت در این دنیا و آن دنیا گشتند؟[۵] با این اوصاف انتظار می­رود خداوند با کسانی که آشکارا نافرمانی او را می­کنند چگونه رفتار کند؟ خداوند متعال پاسخ این سوال را اینگونه می­دهد:

«کسانى که دوست دارند زشتی­ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکى براى آنان در دنیا و آخرت است و خداوند مى‏داند و شما نمى‏دانید!»[۶]

باید توجه داشت که “اشاعه­ی فحشاء” منحصر به این نیست که انسان تهمت و دروغ بى­اساسى را در مورد زن و مرد با ایمانى نشر دهد و آنها را به عمل منافى عفت متهم سازد؛ این یکى از مصادیق آن است، اما منحصر به آن نیست. این تعبیر مفهوم وسیعى دارد که هرگونه نشر فساد و اشاعه­ی زشتی­ها و قبائح و کمک به توسعه آن را شامل مى‏شود[۷] که از مصادیق آن تظاهر به گناه و آشکارا انجام دادن آن است. به­ هرحال اگر خواهان جامعه­ی سالم هستیم، یکی از راه­های آن پوشاندن گناه است، تا گناهان، بزرگ شمرده نشوند و عادی نگردند.[۸]

خداوند در قرآن در توبیخ قوم لوط چنین می­فرماید: «آیا شما به سراغ مردان مى‏روید و راه (تداوم نسل انسان) را قطع مى‏کنید و در مجلستان اعمال ناپسند انجام مى‏دهید؟! اما پاسخ قومش جز این نبود که گفتند: اگر راست مى‏گویى عذاب الهى را براى ما بیاور!»

این­که فرمود: “در مجلستان اعمال ناپسند انجام می­دهید” مقصود این است که «آشکارا به منکرات مى‏پردازید و در باشگاه­هاى خود مرتکب آنها مى‏شوید و هرکس که به منکرى بپردازد و آن را از دید مردمان پنهان نگاه دارد، کارش آسان است و خدا از گناه او درمى‏گذرد ولى اگر به عمل منکرى در برابر مردمان بپردازد به حرمت­ها و ارزش­هاى اجتماع تجاوز کرده است.»[۹]

اما کسی که گناه را می­پوشاند به نوعی اقرار به زشتی آن و کار زشت انجام دهنده­اش دارد و می­داند که در مقابل عظمت خداوند کوتاهی کرده است و کسی که اقرار به این موارد داشته باشد، در نهایت آمرزیده است؛ اما آشکار کردن گناه سبب می­شود که دین سبک شمرده شود و گناه در نظر دیگران ابهتش را از دست دهد و کار خوبی به حساب آید و به همین جهت در میان مردم رواج یابد و از سوی دیگر پرده­دری و بی­حیائی نسبت به چیزی است که خداوند به لطفش آن را پوشانده است..[۱۰]

امام باقر­(ع) فرمودند: «طبیعت بشر با شهوت و میل و حرص و ترس و خشم و لذّت آمیخته شده است جز آنکه در بین مردم کسانى هستند که این پیوند و کشش طبیعى را با نیروى تقوى و حیا و تنزّه مهار کرده‏اند.»

موقعى که نفس امّاره­ات، تو را به گناه می­خواند به آسمان نگاه کن (و از خدا بترس و گناه نکن) اگر از خداوند خوف ندارى به زمین نظر افکن شاید از کسانی که برروی آن زندگی می­کنند شرم کنى. اگر جرأت و جسارتت به­جائى رسیده که نه از حکومت الهى می­ترسى و نه از مردم زمین شرم دارى خود را از صف انسان­ها خارج بدان و در شمار حیوانات به­حساب آور.»[۱۱]

اولین فرق انسان و حیوان این است که زندگى وى اجتماعى است. زندگى اجتماعى سبب شده که انسان از وجود دیگران بهره‏هاى بى‏حساب ببرد و به همین دلیل وظایف و تکالیفى در برابر جامعه -که در سایه وى بهره بى‏حساب مى‏برد- به عهده دارد. آنجا که پاى انجام وظایف و تکالیف اجتماعى است، دیگر غریزه و طبیعت حکمفرما نیست و آن سهولت و آسانى و بلکه لذت و بهجتى که در انجام کارهاى طبیعى هست در اینجا وجود ندارد. در اینجا بشر فقط سنگینى بار وظیفه و تکلیف را روى دوش خود احساس مى‏کند. بالاتر اینکه احساس مى‏کند که انجام وظیفه و تکلیف در بسیارى از موارد برخلاف طبیعت و میل و غریزه شخصى است. طبیعت شخصى وى حکم مى‏کند که براى جلب لذت و منفعت شخصى دروغ بگوید و خیانت و دزدى کند، از فداکارى و انصاف و عدالت تن باز زند، جامه­ی تقوا و طهارت و عفت را بیالاید تا به کام رسد. اینجاست که انسان خود را در برابر یک سلسله تصمیمات بزرگ مى‏بیند و محال است که بدون نقطه­ی اتکایى که روح او را به این فضایل راضى سازد بتواند از عهده برآید. این نقطه اتکاء همان است که “ایمان” نامیده مى‏شود، همان رکن اول از چهار رکن سعادت بشر است که قرآن مجید ذکر کرده است.»[۱۲]

خداوند حیاء را چونان پرده­ای در مقابل کاستی­ها و زشتی­های بشر قرار داده است. هرگاه انسانی فرامین و دستورات الهی را نادیده گیرد و از کنار آنها به سادگی عبور کند و برخطاهای خویش افسوس نخورد، خداوند این پرده را از میان برمی دارد. در این حالت مردمان دیگر زشتی­های این شخص را دیده و با او دشمنی می­کنند و در اثر دشمنی با مردم نور ایمان نیز از او گرفته می­شود و از رحمت خدا دور می­گردد و هم­چون شیطان از درگاه الهی رانده می­شود.[۱۳]

چند عامل سبب می­شود که در قیامت با کسی که گناه صغیره انجام می­دهد، هم­چون کسی که گناه کبیره انجام داده، معامله شود؛ یکی از این عوامل تظاهر به گناه است. شاید علّت این است که چنین عملی نشان از جرأت و جسارت یافتن بنده در سرپیچی علنی از دستورات خداست[۱۴] چنان­که حضرت رسول­(ص) فرموده است: هرگاه صفت حیا که مانع است از ارتکاب قبایح، از براى تو نباشد و تو از این صفت کمال محروم باشى، پس بکن هر چه خواهى که گویا خود را از جریده­ی بندگى بیرون کرده‏اى و خوبى و بدى، براى تو یکسان شده است و این نیست مگر علامت کفر و در این حالت هر چه مى‏کنى -خواه خوبى و خواه بدى- بکن که نیست مگر موجب عذاب و عقاب.[۱۵]

یکی از عوامل زمینه ساز تباهی محیط، بی­شرمی و پاره کردن پرده­ی حیاء است. بنابراین برای پاک­سازی و پاک نگه­داشتن محیط باید حیاء اسلامی را حفظ کرد.

حیاء در برابر خدا، حیاء در برابر مردم، حیاء در نزد خود، هر کدام نقش موثری در سالم سازی محیط دارند.

در قرآن با تعبیرات گوناگون در مورد حیاء، سخن به میان آمده مانند:

اگر آن­گونه که اسلام فرموده به صفت نیک حیاء در تمام ابعادش توجه شود و عملا رعایت گردد موجب پاک­سازی و پاک­داری محیط می­گردد، همان طور که شکستن مرز حیاء زمینه­ساز و گسترش دهنده­ی فساد محیط خواهد بود.^[۲۳]

در موارد متعدد در احکام فقهی بین گنه­کاری که مخفیانه گناه می­کند با گنه­کاری که آشکارا گناه می­کند، فرق است. که از جمله­ی آنها می­توان به این موارد اشاره نمود:

جواز غیبت متظاهر به ­فسق؛[۲۴] البته منظور از جواز عیبت او، در همان موردی است که گناه آشکار نموده است.

حضرت امام در مصرف سهم سادات می­فرماید: «بنابر احتیاط سهم خمس سادات، به سیّدی که آشکارا گناه می­کند، داده نشود.»[۲۵]

و در مورد اهل کتاب (مسیحیان و یهودیان و. ..) یکی از شرائط ذمّه آن است که آنها در حضور مسلمین تظاهر به گناه مانند شرابخواری آشکارا و زنا و خوردن گوشت خوک و. .. ننمایند.[۲۶]

امیرمومنان­­(ع) فرمودند: «کسى که زیاد سخن مى‏گوید زیاد هم اشتباه دارد و هر کس که بسیار اشتباه کرد، شرم و حیاء او اندک است و آن که شرم او اندک، پرهیزکارى او نیز اندک خواهد بود و کسى که پرهیزکارى او اندک است دلش مرده و آن که دلش مرده باشد. در آتش جهنّم سقوط خواهد کرد.»[۲۷]

کمال عقل مستلزم کم حرفى است؛ بنابراین پر حرفى مستلزم نقصان عقل است و نقصان عقل نیز مستلزم خطاى زیاد و گفتار بدون اندیشه و تدبیر است. شرم نیز همان چیزى است که به­خوبى جلو انجام کارهایى را مى‏گیرد که انجام و اقدام بر آنها -به دلیل پیامد ناروایشان- زشت است. بدیهى است که کم­شرمى نیز زمینه‏اى است براى ارتکاب کارهاى حرام و در نتیجه زمینه براى کم بودن ورع است.

همان­طورى که مرده از سود زندگى بى‏بهره مى‏شود هرکه دلش بمیرد وارد آتش دوزخ گردد؛ زیرا باعث انتقال انسان از آتش جهنّم به بهشت، همان آراسته شدن به فضیلت است؛ بنابراین اگر داراى فضیلت نبود، وعده‏گاهش آتش دوزخ است.»[۲۸]

بدتر از گناه، توجیه گناه و دلیل تراشی برای آن است و می­توان گفت توجیه گناه یک نوع کلاه­برادری دینی است.

توجیه گناه، گناه را عادی می­کند و جامعه را به انجام گناه تشویق می­نماید و زشت را زیبا جلوه می­دهد، توجیه گناه همان عذر بدتر از گناه است.

هیچ گناهی به سنگینی گناه “توجیه گناه” نیست؛ زیرا گنه­کار معترف به گناه غالبا در فکر توبه است، ولی توجیه­گر در فکر سرپوش نهادن بر گناه است که نه تنها در صراط توبه نیست، بلکه او را در گناه راسخ­تر و جری­تر می­نماید.

توجیه گناه در حقیقت سرپوش گذاشتن روی گناه است تا گناه را به راحتی بدون مانعی انجام دهد. [۲۹] در مواردی در اثر توجیهات فراوانی که شخص گنه­کار انجام می­دهد حتی کار زشت خود را زیبا می­بیند و بدین سبب از انجام دادن آن در منظر دیگران نیز هیچ ابایی ندارد.

البته توجیهات با توجه به زمینه­های آن نیز متفاوت می­شود و انواع گوناگون می­یابد که می­توان از جمله­ی آنها به این موارد اشاره داشت: