اذیت و آزار دیگران، یکی از گناهان بزرگ و رذایل اخلاقی و برهم زننده تعادل در زندگی فردی و اجتماعی است که در قرآن و حدیث توصیه های فراوانی نسبت به ترک آن وجود دارد.
در قرآن کریم و احادیث اهل بیت علیهم السلام این رذیله اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است.
مفهوم اذیت و آزار در قرآن در بیشتر موارد به معنای آزردن و رنجاندن و در قالبهای مختلفی مثل عیب جویی، تمسخر، استهزا (مثل شوخی های زننده)، تهمت،تجسس، غیبت، دادن القاب زشت و… وارد شده است که به تعدادی از آنها اشاره می شود:
وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا (سوره : الاحزاب آیه ۵۸)
و آنهایى که مردان مؤمن و زنان مؤمن را بىآنکه جرمى مرتکب شده باشند مىآزارند حقّا که متحمّل بهتان و گناهى آشکار شدهاند (زیرا لازمه آزار، نسبت جرم به آنهاست و آن خود بهتان است).
غیبت درآیات ۱۱ و ۱۲ سوره حجرات به مفهوم استهزاء و مسخره کردن نیز آمده است:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ یکُونُوا خَیرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ یکُنَّ خَیرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ»
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! نباید گروهی از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند؛ و نه زنانی زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند؛ و یکدیگر را مورد طعن و عیب جویی قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید)
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا»
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمانها گناه است؛ و هرگز در کار دیگران تجسس نکنید و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند)
تحقیر در آیه ۱۸ لقمان «وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ ؛ با بی‌اعتنایی از مردم روی مگردان» به شکل آزارهای روانی است و شکنجه و آزار جسمی در آیاتی مانند ۴۹ سوره بقره «یسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ؛ همواره شما را به بدترین صورت آزار می‌دادند» یاد شده است.
در مذمت مردم آزاری احادیث فراوانی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:
۱- مردم آزاری نشانه شرارت و پستی
حضرت علی علیه السلام در ضمن فرمایشاتی آزار دادن دیگران را از عادات افراد شرور، پست و جاهل میداند: «عَادَهُ الْأَشْرَارِ أَذِیهُ الرِّفَاق»[۲]عادت بدان، آزار کردن رفیقان است. «عَادَهُ اللِّئَامِ وَ الْأَغْمَارِ أَذِیهُ الْکِرَامِ وَ الْأَحْرَار»[۱] عادت لئیمان و جاهلان آزار کردن کریمان و آزادگان است.
مراد از «لئیمان» مردم دنى و پست مرتبه است، و مراد از «کریمان» مردم گرامى بلند مرتبه.
۲- مردم آزار دور از مروت و انسانیت
حضرت علی علیه السلام میفرمایند: «یسْتَدَلُّ عَلَى الْمُرُوَّهِ بِکَثْرَهِ الْحَیاءِ وَ بَذْلِ النَّدَى وَ کَفِّ الْأَذَى»[۲] برای مروّت و آدمیت به بسیارى شرم و حیا و بذل احسان و عطا و بازداشتن آزار و ایذاء استدلال شده است.
چنانکه از روایت استفاده میشود آزار دادن دیگران، به دور از جوانمردی و انسانیت میباشد.
۳-مردم آزاری نشانه خائن بودن
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در این مورد میفرمایند:
«عَلَامَهُ الْخَائِنِ فَأَرْبَعَهٌ عِصْیانُ الرَّحْمَنِ وَ أَذَى الْجِیرَانِ وَ بُغْضُ الْأَقْرَانِ وَ الْقُرْبُ إِلَى الطُّغْیان»[۳]
نشان خائن چهار چیز است: سرپیچى از دستور خداوند رحمان، آزار همسایگان، نفرت از یاران و تمایل به بیدادگرى و ستم.
۴ – مردم آزاری بد ترین بدیها
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند:
«خَصْلَتَانِ لَیسَ فَوْقَهُمَا مِنَ الشَّرِّ شَیءٌ الشِّرْکُ بِاللَّهِ وَ الضَّرُّ لِعِبَادِ اللَّه»[۴]
دو خصلت ناپسند است که بدتر از آنها نیست: شرک به خدا و آزار بندگان خدا.
در مقابل احادیث فوق احادیث دیگری نیز وجود دارد که به تحمل آزار دیگران سفارش می کند:
۱- محشور شدن با ائمه پاداش تحمل و صبر در برابر آزار
حضرت امام صادق علیه السلام میفرمایند:
«أَ لَا تَعْلَمُ أَنَّ مَنِ انْتَظَرَ أَمْرَنَا وَ صَبَرَ عَلَى مَا یرَى مِنَ الْأَذَى وَ الْخَوْفِ هُوَ غَداً فِی زُمْرَتِنَا»[۵]
آیا ندانستهاى که هر که چشم براه دولت ما باشد و بر آزار و ترسى که مىبیند شکیبائى ورزد فرداى قیامت در زمره ما محشور گردد.
البته منظور از آزار در این حدیث، آزاری است که در راه امام زمان عجل الله تعالی فرجه، به شخص میرسد.
۲- تحمل همسایه نشانه خوش همسایگى
حضرت موسى بن جعفر علیه السلام فرمود:
«لَیسَ حُسْنُ الْجِوَارِ کَفَّ الْأَذَى وَلَکِنَّ حُسْنَ الْجِوَارِ صَبْرُکَ عَلَى الْأَذَى»[۶]
خوش همسایگى تنها باین نیست که از آزار همسایه خوددارى کنى بلکه بر آزار او نیز شکیبائى کنى.
۳- تحمل و صبر در برابر آزار اظهار واقعیت پرهیزگارى
حضرت علی علیه السلام میفرمایند:
«مَنْ صَبَرَ عَلَى مُرِّ الْأَذَى أَبَانَ عَنْ صِدْقِ التَّقْوَى»[۷]
هر کسی که بر آزار تلخ و مکروه صبر کند واقعیت پرهیزگارى را ظاهر میکند.
البته مراد، صبر بر آزارها و مکروهاتی است که از جانب خداوند متعال میباشد مثل بیماریها و فوت فرزند و مانند آن و جزع و فزع نکردن در آنها یا صبر کردن بر آزارهایی که از مردم به انسان میرسد و انتقام نگرفتن از آنها.
۴- تحمل و صبر در برابر آزار یکی از درهای خوبی
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند:
«یا عَلِی ثَلَاثٌ مِنْ أَبْوَابِ الْبِرِّ سَخَاءُ النَّفْسِ وَ طِیبُ الْکَلَامِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الْأَذَى»[۸]
اى على: سه چیز از درهاى خیر است: بخشش دل، و خوش زبانى، و تحمّل در برابر آزار.
[۱] – عبد الواحد، آمدی؛تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸،چاپ دوم، ص۴۶۵.
[۲] – همان، ص۲۵۸.
[۳] – ابو محمد حرّانی؛ تحف العقول عن آل الرسول، ترجمه صادق حسن زاده، قم، انتشارات آل علی (ع)، ۱۳۸۳، نوبت سوم، ص ۴۰
[۴] – همان، ص ۵۶
[۵] – کلینی محمدبن یعقوب؛ فروع الکافی، علی اکبر غفاری،بیروت، ج۸، ص ۳۷.
[۶] – همان، ج۲، ص۶۶۷.
[۷] – عبد الواحد، آمدی؛تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸،چاپ دوم ص ۲۸۵.
[۸] – ابو محمد حرّانی؛ تحف العقول عن آل الرسول، ترجمه صادق حسن زاده، قم، انتشارات آل علی (ع)، ۱۳۸۳، نوبت سوم، ص۱۴.
لایه جدید…
سلام مرسی ممنون بابت این هم مطلب خوبه مرسی ممنون ازتون
سلام علیکم
متشکرم از اظهار لطف شما
من که هیچ رضایتی از همسایه هامون ندارم
یه همسایه داریم روزه میگیرن نماز میخونن ولی تا سحر بیدارن توی حیاطشون سروصدا و بیابرو دارن اکثر شبهام نیستن سحر از بیرون میان با سروصدای زیاد در حیاطشون باز میکنن ماشینو میارن داخل حیاط گاز میدن و با سروصدامیرن داخل خونه .اصلا مراعات همسایه های اینور و اونوری که خواب هستن و برقاشون خاموشه رو نمیکنن ماهم تلخاب میشیم بچه مونم بیدار میشه تا صبح نمیتونیم بخابیم صبح هم باید همسرم بره سرکار .ولی همون همسایه ی روزه بگیر مثلا مسلمون خودشون تا غروب خوابیدن .آیا این روزه صحیحه؟آیا مسلمونیه این. آیا خدارو خوش میاد.ما تمام ماه رمضون سردرد ناشی از بیخوابی شب از دست همسایه داشته باشیم؟؟
سلام علیکم
بهشون بگید
ان شاء الله قبول می کنند
سلام. برادرم هر چی داره کمک آواره سوری در عراق میکنه و به من یک قرون کمک نمیکنه تازه همیشه توهین و تهمت و تحقیر و بددهنی نثار من میکنه، خیلی بیرحم و سرد هست ولی با مردم اینطور نیست. عقوبت چنین آدم ریاکاری چیست؟
سلام علیکم
اول باید ریاکاری او و بی گنهای خودتان را ثابت کنید و بعد برایش عقوبت در نظر بگیرید