سرزنش، ملامت، زخم زبان و طعنه

سرزنش سخن ‌توبیخ آمیز گفتن به کسى و بازخواست کردن او در برابر لغزشى است که از او سر زده است. سرزنش در زبان عربی از آن به ملامت، تعییر، طعن یا طعنه عذل و مذمت تعبیر می‌شود.
در لغت به معنای بدگویی از کسی یا چیزی و یا گفتن بدیهای کسی یا چیزی است. در روایات و کتابهای اخلاقی نیز به دلیل روشن بودن این معنا، تعریف خاصی از سرزنش صورت نگرفته و همین معنای لغوی مدنظر واقع شده است. دو نوع سرزنش وجود دارد: سازنده و مخرب. از سرزنش سازنده به‌عنوان ابزاری برای امربه‌معروف و نهی، تأدیب و تربیت استفاده می‌شود. در سیره و روش معصومین (علیهم‌السلام) بیش از آنکه اشخاص مورد سرزنش قرار گیرند، صفت‌ها و شیوه‌های نادرستی که در شخص یا جامعه مرسوم و شایع می‌شد، مورد ملامت و سرزنش قرار می‌گرفت.
واژه زخم زبان در معنی به سرزنش بسیار نزدیک است و به ملامت کردن. سخن تلخ گفتن دربارهٔ کسی. بدی‌های او را برخش کشیدن. سرزنش کردن. گوشه و کنایه زدن. گواژه. بیغاره. فسوس. طعنه زدن معنی شده است.
واژه طعنه از طعنت به معنای نیزه زدن ریشه گرفته‌است. دهخدا طعنه را چنین تعریف می‌کند: عیب‌جویی کردن، توبیخ و سرزنش کردن. بیغاره؛ ملامت و گواژه.
مرحوم کلینی در اصول کافی روایتی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که می فرمایند: «مَنْ‏ عَیَّرَ مُؤْمِناً بِذَنْبٍ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یَرْکَبَه‏؛ هرکه مؤمنی را به گناهی سرزنش کند، نمی‌میرد تا خودش آن گناه را مرتکب شود. ^{(الکافی، ج ۲، ص ۳۵۶.)}