عیب جویی و تجسس

عیب جویی یکی از رذایل اخلاقی و گناهان اجتماعی است که قرآن با تعبیرهای مختلف مثل لُمَزَه و هُمَزَه از آن نهی کرده و عیب‌جو را مورد نکوهش قرار داده است.
عیب جویی، تفحص و تجسس عیوب دیگران به منظور افشاء آن عیوب و بیان آنها در حضور یا پشت سر اوست. هدف عیب‌جو از این کار سرزنش، تحقیر، آبروریزی، مسخره کردن و… است.

عیب‌پوشی نقطه مقابل تجسس و عیب جویی است و در فضیلت و شرافت آن همین بس که یکی از اوصاف خدای سبحان می‌باشد چراکه او ستارالعیوب است.

در این دسته به مباحثی مثل تعریف، حرمت و زشتی، ریشه‌ها، موارد جواز و پیامدهای دنیوی و عواقب اخروی گناه عیب جویی پرداخته می‌شود.

عیب‌جویی تفحص و جست‌وجوی عیوب دیگران و بیان آن عیوب در حضور یا پشت سر کسی است. هدف عیب‌جو از نسبت دادن نقص و عیب به دیگران سرزنش، تحقیر، آبروریزی، مسخره کردن و… است. اصطلاح فارسی عیب‌جویی با برخی از تعابیر قرآنی مانند لُمَزَه و هُمَزَه و بعضی گناهان مانند غیبت، سخن‌چینی و تجسس اشتراک و نزدیکی معنایی دارد. عیب‌جویی از رذایل اخلاقی و حرام است مگر توسط مظلوم درباره ستمگر. در قرآن برخی از زمینه‌های این صفت مانند بخل، گناه، کفر و ثروت‌اندوزی ذکر شده و در روایات نیز با تعبیرهای گوناگون به پرهیز از عیب‌جویی و گناهان مرتبط با آن تأکید گردیده و به بعضی از عواقب آن مانند رسواشدن، دچار شدن به همان عیب، نزدیک شدن به کفر و عذاب در دنیا و آخرت اشاره شده است. عیب‌جویی در ادبیات فارسی نیز بازتاب داشته است.

از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در این باره نقل شده است که: «طوبى لِمَن مَنَعَهُ عَيبُهُ عَن عُيوبِ المُؤمِنينَ مِن إخوانِهِ؛ خوشا به حال آن كس كه عيب خودش، او را از پرداختن به عيبهاى برادران مؤمنش باز دارد.» ^{(الکافي , جلد 8 , صفحه 168 )}