تدلیس در جامعه:
ما در جامعه و گروه اجتماعی زندگی می کنیم ،روابط و نحوه عملکرد ما بر افراد ی که در تعامل با ما هستند تاثیر گذار است،پس باید مداومت بر این امر داشته باشیم که در این میان حقی را ضایع نکنیم و هر چه را برای خود می پسندیم برای دیگری هم بپسندیم،صادق باشیم و ورفتار و عملکرد ما به گونه ای نباشد که دیگری مورد اغفال قرار گیرد،برای اینکه در جامعه از تمامی این آسیب ها مصون باشیم باید به احکام و دستورات اسلامی پایبند باشیم.
یکی از این آسیب های اجتماعی تدلیس است،در احکام اسلامی از تدلیس نهی شده است،چون به واسطه تدلیس حقوق دیگرافراد و شخص طرف معامله تضییع خواهد شد و ممکن است دچار آسیب ها و مشکلات جبران ناپذیر گردد،دامنه تدلیس هم بسیار گسترده است که متاسفانه در جامعه امروز ما کم هم نیست.
معنای لغوی تدلیس:
تدلیس از (دلس) است،دلس در بیع و در هر چیزی که عیب او مشخص نباشد است۱.تدلیس مشتق از کلمه (دلس)بفتح دال و لام،به معنی ظلمت می باشد. تدلیس به معنای ظلمت ،تاریکی،کتمان کردن ،پوشانیدن است.
معنای اصطلاحی تدلیس:
عبارتند از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود؛تدلیس به اظهار صفت کمال و یا اخفاءصفت نقض باز می گردد و ثبوت آن در صورت اشتراط یا آنچه در معنای شرط است،خواهد بود.تدلیس ممکن است همراه با عیب باشد،یا به تنهایی صورت گیرد،مانند جایی که مورد عقد فاقد صفات کمال باشد.۲
اصطلاح حقوقی تدلیس:
در اصطلاح حقوقی تدلیس (عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود)،اصطلاح حقوقی از معنای لغوی دور نیفتاده است،زیرا در اثر تدلیس،حقیقت امر را می پوشاند تا غیر از آنچه هست او را بنمایاند.۳
واژه تدلیس و مشتقات آن در قرآن کریم به کار نرفته است،اما موارد و مصادیق زیادی از تدلیس مانند کم فروشی،غش در معامله ،خلف وعده و …و نهی از آن آورده شده است.همچنین در احادیث منقول از نبی اکرم (ص)در موضوع بیع و نکاح نمونه های بسیار محدودی از استعمال این واژه به کار رفته است.به عنوان مثال عدم تدلیس به عنوان یکی از ارکان کسب نیکو معرفی شده است.
در واقع نصوص دینی،دربرگیرنده دستور هایی است که به ذم رذائل اخلاقی مانند<غش در معامله> و<دورغ گویی> پرداخته است.واژه تدلیس در کنار الفاظی مانندغرور و غش به کار رفته و بیانگر رابطه محکم میان اخلاق و حقوق است .
در فقه مباحثی مانند تدلیس ماشطه ،عمل تصریه و … وجود داردو احکام آن را هم بیان شده است.
روایاتی که درمورد تدلیس وجود دارد بیشتر در مورد بیع است و یا در تدلیس ماشطه که به چند مورد آن اشاره می نمایم:
پیامبر اکرم(ص) فرمودند:«ملعون من ضار مومنا او مکر به:کسی که به مومنی ضرر رساند یا به اومکر ورزد مورد لعنت قرار گیرد»
حضرت علی(ع) فرمودند:«المکر بمن انتمنک کفر:مکر ورزیدن به کسی که به تو اعتماد کرده است،کفر می باشد»
این روایات و روایات دیگری که در این مورد وجود دارد همه بیان کننده فساد تدلیس است.
شرایط تحقق تدلیس:
تدلیس می تواند به صورت گفتار باشد ،مانند اینکه فروشنده اوصاف کمالی را برای بیع بشمارد که در آن نباشد،و ممکن است افعالی باشد که در مال به کار رفته است،چنانچه ملک زمین برای آنکه بنمایاند ،بنابراین عملیات تدلیس یکی از دو امر خواهد بود:
۱-نمایاندن صفت کمالی که در مال نباشد.
۲-پنهان نمودن صفت نقضی که در مال موجود است. ۴
مصادیق امروزی تدلیس:
۱-تدلیسی که در جذب ابتدایی شرکت های حرمی وجود دارد.
۲تدلیس درتبلیغات شرکت های مخابراتی درباره پوشش سراسری شبکه آنان.
۳-تدلیس درتبلیغات و تجویز داروهای سنتی و گیاهی عجیب و غریب موسسات غیر مجاز طب سنتی.
۴-تدلیس پزشک برای مراجعه کننده اش برای جراحی های زیبایی ،که فلان جراحی را بدون هیچ عوارضی را برای او انجام دهد.
۵-تدلیس در شرکت های انبوه ساز برای پیش خرید خانه و بعد اختلاس تمامی سرمایه متقاضیان.
۶-تدلیس در معرفی مواد مخدر نشاط آور برای اشخاص جاهل به ماهیت و عوارض این مواد.
۷-تدلیس مدیر عامل شرکتی برای جذب نیروی متخصص و کار امد و وعده حقوق بسیار بالا و پرداخت نکردن حقوق توافق شده به آن نیرو.
۸-و…
حکم شرعی تدلیس:
اگر چه تدلیس حکم حرمت را دارد،اما عقد صحیح بوده و مشتری حق رد یا نگهداری کالا را بدون این که مستحق دریافت ارش باشد،خواهد داشت.تدلیس می تواند از طریق کتمان عیب و یا از طریق کاری که ثمن را افزایش دهد،هر چند عیب نباشد،تحقق یابد۵
دوستان،بیاییم هرچه را که برای خود می پسندیم برای دیگری هم بپسندیم و رعایت صداقت و انصاف را داشته باشیم تا جامعه ی اسلامی پویاتری داشته باشیم و همه در نهایت سعادت و خوشبختی بمانیم.
منابع:
۱-امامی،حسن،حقوق مدنی،انتشارات کتابفروشی اسلامی،جلد۱،چاپ پنجم،۱۳۵۳.
۲-بروجردی عبده،محمد،حقوق مدنی،انتشارات مجد،چاپ اول، ۱۳۸۰.
۳-عمید،حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، چاپ بیست و دوم،۱۳۸۰.
۴- امامی،حسن،حقوق مدنی،جلد۱،ص۵۱۴.
۵-دفتر استفتائات آیت الله مکارم شیرازی.
