آثار و عواقب ناگوار تعطیلی و ترک حج
حج تمتع یکی از فروع دهگانه دین اسلام و واجبات الهیست که به سادگی نمیتوان آن را تعطیل نمود! مگر در موارد خاص که ولیفقیه طبق مصالح اسلام و مسلمین، موقتاً حکم به تعطیل این حکم شرعی دهد، با این وجود عده ای با توجه به وقایع ناگوار چند سال اخیر، دانسته یا ندانسته موجب تحریک مردم و تشکیک در باورهای دینی آنها می شوند.
علاوه بر آیه مبارکه ﴿وَلِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ﴾[۱] که از ترک حج تعبیر به کفر نموده و با لحن ﴿ کَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ ﴾ غضب و خشم خود را از تارکین حج بیان فرمود روایات زیادی از فریقین در مذمت و آثار شومی که بر تارکین و مسوّفین (امروز و فردا کنندگان) حج مترتب میشود نقل شده که میتوان آنها بصورت ذیل دستهبندی نمود.
۱. کفر[۲]:
صاحب وسائل بابی دارد بنام «بَابُ ثُبُوتِ الْکفْرِ وَ الِارْتِدَادِ بِتَرْک الْحَجِّ وَ تَسْوِیفِهِ اسْتِخْفَافاً أَوْ جُحُودا»[۳] که روایات متعددی در این باب نقل نموده است.
ازجمله این روایات وصیت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) است که فرمودند:
«یا عَلِی کفَرَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهِ عَشَرَهٌ الْقَتَّاتُ وَ السَّاحِرُ وَ الدَّیوثُ وَ نَاکحُ امْرَأَهٍ حَرَاماً فِی دُبُرِهَا وَ نَاکحُ الْبَهِیمَهِ وَ مَنْ نَکحَ ذَاتَ مَحْرَمٍ مِنْهُ وَ السَّاعِی فِی الْفِتْنَهِ وَ بَائِعُ السِّلَاحِ مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ وَ مَانِعُ الزَّکاهِ وَ مَنْ وَجَدَ سَعَهً فَمَاتَ وَ لَمْ یحُجَّ»[۴] «یا علی! از این امّت، ده گروه به خداوند کافر شده اند … (یکی هم) کسانیکه توانگرند و بی آن که به حج بروند، از دنیا میروند».
همچنانکه در کتب تفسیری عامه هم روایاتی به همین مضامین نقل شده که پیامبر خدا فرمود: «و لو ترکتموها لکفرتم»[۵]و همچنین درباره عمــر نقل شده که گفت:
«لقد هممت ان أبعث رجالا إلی هذه الأمصار فلینظروا کل من کان له جده و لم یحج فیضربوا علیهم الجزیه ما هم بمسلمین ما هم بمسلمین»[۶] «همت کرده ام که مردانی را در این سرزمینها بگمارم که نگاه کنند و ببینند هر کس که توانایی حج دارد و بجا نمی آورد از او جزیه بگیرند!! اینها مسلمان نیستند، اینها مسلمان نیستند».
۲. سبب هلاکت:
همچنانکه از آیه مبارکه ﴿جَعَلَ اللّهُ الکعبَهَ البَیتَ الحَرامَ قِیامًا لِلنّاسِ﴾[۷] استظهار میشود که کعبه وسیله قوام زندگی مادی و معنوی مردم است مفهومش این است که اگر این خانه رها شود وسیله قوام هم از بین خواهد رفت و باعث هلاکت مردم میگردد شاهد این مفهوم روایات زیادی است که در کتب فریقین ذکر شده است که در ذیل به بعضی از آنها اشاره میشود.
ازجمله این روایات حدیث حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است که فرمودند:
«لَا تَتْرُکوا حَجَّ بَیتِ رَبِّکمْ»[۸] «حجّ خانه خدا را ترک مکنید که موجب هلاکت شما خواهد شد.»
نه تنها حیات دنیوی مردم بستگی به حج و کعبه دارد بلکه حیات دین هم به حج و کعبه گره خورده است چنانکه امام صادق (علیهالسلام) فرمود:
«لَا یزَالُ الدِّینُ قَائِماً مَا قَامَتِ الْکعْبَهُ»[۹]
۳. سبب عذاب دنیوی و اخروی:
تعداد روایاتی که در کتب شیعه و سنی به این مضمون نقل شده خیلی زیاد است[۱۰]که برخی از آنها بشرح ذیل است:
امام صادق (علیه السلام):
«لَو تَرَک النّاسُ الحَجَّ لَما نوظِرُوا العَذابَ أو قالَ: انزِلَ عَلَیهِمُ العَذاب»[۱۱] «اگر مردم حج را ترک کنند، در نزول عذاب مهلتی به آنان داده نمیشود یا که فرمود: عذاب بر آنان فرود میآید».
بلکه امام باقر (علیه السلام) فرمود:
«لَو عَطَّلوهُ سَنَهً واحِدَهً لَم یناظَروا»[۱۲] «تعطیل یک سال هم باعث نزول عذاب میشود بطوری که مهلت داده نمیشود».
تاکنون بحث در این بود که تارک حج مورد عذاب واقع میشود؛ عجیبتر اینکه روایات زیادی نقل شده که این عذاب شامل کسانی که باعث انصراف دیگران از حج بشوند هم میشود. حتی روایاتی داریم که در مقام مشورت هم جایز نیست که دیگران را از حج منصرف نمود چنانکه مرحوم صاحب وسائل بابی زده بنام «بَابُ عَدَمِ جَوَازِ الْمَشُورَهِ بِتَرْک الْحَجِ وَ التَّعْوِیقِ عَنْهُ وَ لَوْ مَعَ ضَعْفِ حَالِ الْمُسْتَشِیر»[۱۳] که روایات زیادی در این باب نقل شده آیت ازجمله:
قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام):
«لِیحْذَرْ أَحَدُکمْ أَنْ یعَوِّقَ أَخَاهُ عَنِ الْحَجِّ فَتُصِیبَهُ فِتْنَهٌ فِی دُنْیاهُ مَعَ مَا یدَّخَرُ لَهُ فِی الْآخِرَهِ»[۱۴] «مبادا یکی از شما باعث شود که برادرش حج را به تعویق بیاندازد که در این صورت علاوه بر عذابی که در آخرت برای او ذخیره شده است فتنه ای در دنیا به عارض او خواهد شد»
امام صادق (علیه السلام) در روایت دیگر فرمودند:
«لَیسَ فِی تَرْک الْحَجِ خِیرَهٌ.»[۱۵]«استخاره هم برای ترک حج جایز نیست!!!»
۴. محشور شدن در صف یهود و نصاری:
روایت به این مضمون در کتب فریقین زیاد نقل شده است که به چند نمونه از آنها اشاره میشود پیامبر مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) در ضمن وصایائی به علی (علیه السلام) فرمود:
«َ یا عَلِی مَنْ سَوَّفَ الْحَجَّ حَتَّی یمُوتَ بَعَثَهُ اللَّهُ- یوْمَ الْقِیامَهِ یهُودِیاً أَوْ نَصْرَانِیا»[۱۶] «یا علی! هرکس حج را آن قدر تأخیر بیندازد تا مرگش فرا رسد، خداوند در روز قیامت، او را یهودی یا نصرانی بر میانگیزد».
۵. قطع شدن نظر رحمت خدا:
حضرت امیر المومنین علی (علیه السلام) میفرمایند:
«اللَّهَ اللَّهَ فِی بَیتِ رَبِّکمْ، فَلَا یخْلُو مِنْکمْ مَا بَقِیتُمْ؛ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِک لَمْ تُنَاظَرُوا»[۱۷] «خدا را! درباره خانه پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالی نگذارید؛ زیرا اگر حج متروک شود نظر رحمت خدا از شما قطع خواهد شد».
[۱]. آل عمران/۹۷.
[۲]. حج از فروع دین است و ترک آن در صورتی که به انکار آن کشیده نشود باعث کفر اعتقادی نمیگردد. بلکه عملاً در صف کفار قرار میگیرد و نه اعتقادا؛ اما اگر تارک حج به اعتقاد اینکه حج از فروع دین نیست و در شریعت اسلام واجب نشده است از کفار واقعی محسوب خواهد شد.
[۳]. محمد بن حسن حرّ عاملى پیشین، ج۱۱؛ ص ۲۹.
[۴]. محمد بن على ابن بابویه، الخصال، پیشین، ج۲؛ ص ۴۵۱ و محمد بن حسن حرّ عاملى پیشین، ج۱۱، ص: ۳۱.
[۵]. جلال الدین سیوطى، پیشین، ج۲، ص: ۵۵.
[۶]. همان، ج۲، ص: ۵۶.
[۷]. مائده/ ۹۷.
[۸]. محمد بن على ابن بابویه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ترجمه على اکبر غفارى، ص: ۵۳۷.
[۹]. محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى، پیشین، ص: ۲۲۸.
[۱۰]. در کتاب شریف کافی (ط – دارالحدیث)، ج۸، ص: ۲۲۷ بابی هست بنام «بَابُ أَنَّهُ لَوْ تَرَک النَّاسُ الْحَجَّ لَجَاءَهُمُ الْعَذَاب»
[۱۱]. محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى، پیشین، ج۸، ص: ۲۲۷.
[۱۲]. همان.
[۱۳]. محمد بن حسن حرّ عاملى پیشین، ج۱۱؛ ص ۱۳۷
[۱۴]. همان، ص ۱۳۸.
[۱۵]. همان، ص ۱۳۷.
[۱۶]. محمّد بن على بن بابویه قمّى صدوق، من لا یحضره الفقیه، پیشین، ج۴؛ ص ۳۶۸ و حسن بن فضل طبرسى، مکارم الأخلاق، ۱ جلد، شریف رضى – قم، چاپ: چهارم، ۱۴۱۲ ق / ۱۳۷۰ ش، ص ۴۴۲.
[۱۷]. محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى، پیشین، ج۱۳؛ ص ۴۵۴.