خیانت در امانت
در این دسته پیرامون موضوع خیانت در امانت بحث میشود که یکی از گناهان اقتصادی و مصادیق حبس الحقوق است و همانطور که اشاره شد حبس الحقوق هم از گناهان کبیره است.
واژه امانت گاه به معنای صفتی از صفات نفسانی انسان و در مقابل صفت خیانت است- به فرد متصف به این صفت، «امین» گفته میشود- و گاه به مالی اطلاق میگردد که نزد فردی به امانت گذاشته شده است. مقصود ما از امانت در این دسته معنی دوم از امانت است که بر دو قسم است:
۱. امانت مالکی
۲. امانت شرعی
تعریف امانت مالکی
این قسم به مالی گفته میشود که مالک، آن را در اختیار دیگری گذاشته است و سبب آن یا عقدی است که امانت، موضوع اصلی آن است مانند ودیعه و یا عقدی که امانت، در ضمن آن و به تبع مطرح است مانند اجاره، عاریه، مضاربه، وکالت، شرکت و رهن.
تعریف امانت شرعی
این نوع به مالی اطلاق میشود که شارع، فردی را بر آن امین قرار داده است؛ خواه آن مال به طور قهری در اختیار وی قرار گرفته باشد- مانند آنکه باد، لباس کسی را به خانه همسایه بیندازد- یا توسط مالک آن بدون اطلاع، تحویل گیرنده شده باشد- مانند آنکه کسی کیف یا صندوقی را بخرد و در درون آن مالی از فروشنده را که مورد معامله نبوده، بیابد و یا یکی از دو طرف معامله به اشتباه، کالای مورد معامله یا بهای آن را افزون بر استحقاق خویش دریافت کند- و یا آنکه به اذن شارع آن مال را بردارد مانند کسی که مال گمشدهای را پیدا کند یا مال محترمی را که در معرض تلف است، به قصد رساندن آن به صاحبش، بردارد.
حفظ امانت اعم از مالکی و شرعی واجب و خیانت در امانت یا تعدی یا تفریط در حفظ آن، حرام و موجب ضمان است، اما چنانچه امانت بدون کوتاهی امین در حفظ، تلف شود، وی ضامن نیست.
پیامبر اکرم-صلی الله علیه و اله درباره پیامد اخروی خیانت در امانت میفرماید:
اَلْأَمَانَةُ تَجْلِبُ اَلرِّزْقَ وَ اَلْخِیانَةُ تَجْلِبُ اَلْفَقْرَ.
امانت داری روزی میآورد و خیانت فقر میافزاید.( تحف العقول عن آل الرسول صلی آل، ج 2، ص 45)