در انسان غرایزى وجود دارد که گاهى دچار افراط یا تفریط مى شود، و این افراط وتفریط موجب ارتکاب انواع گناهان کوچک و بزرگ از سوی انسان می شود، پس باید آن غرائز و راههاى تعدیل آنها را شناخته شود.
امیرالمؤمنین علیه السلام مى فرماید:
خداوند فرشتگان را به عقل اختصاص داد (وآنها تکوینا محکوم به اطاعت عقل هستند) و حیوانات را به شهوت و غضب ، اختصاص داد. (وآنها به طور تکوینى محکوم به ارضاى غرائز حیوانى هستند) اما انسان را با اعطاء همه (عقل و خشم و شهوت ) شرافت بخشید. پس هرگاه پیروى از عقل کند، مقامش برتر از فرشتگان خواهد شد، زیرا با بودن خشم و شهوت ، اطاعت از عقل نموده است ، و اگر اطاعت از شهوت و غضب کند، از حیوانات ، پست تر است ، زیرا با داشتن عقل پیروى از خشم و شهوت نموده است[۱].
قرآن در مورد کسانى که از غرائز حیوانى پیروى مى کنند مى فرماید:
اولئک کالاَنعامِ بل هم أضلّ سَبیلا[۲]
آنها همچون چارپایان بلکه گمراهترند.
قواى غریزى
علماى اخلاق مى گویند: منشا و انگیزه ى گناهان ، سه قوه است :
۱ قوه شهویّه .
۲ قوه غضبیّه .
۳ قوه وهمیّه .
قوه شهویّه ، انسان را به افراط در لذت خواهى نفسانى ، مى کشاند، که سرانجامش ، غرق شدن در فحشا و زشتى ها است .
قوهّ غضبیّه ، انسان را به ظلم وطغیان آزار رسانى و تجاوز، وادار مى کند.
قوهّ وهمیّه ، برترى طلبى و انحصار جویى و تکبر و روح خوداخواهى را در انسان زنده مى کند و او را به گناهان بزرگى در این کانال ، وا مى دارد.[۳]
اگر با دقت بررسى کنیم در مى یابیم که اکثر گناهان (اگر نگوییم همه ى گناهان ) به این سه قوه باز مى گردند.
این سه قوه در وجود انسان لازم است ، ولى اگر کنترل وتعدیل نشود و به افراط و تفریط کشانده شود، سرچشمه ى گناهان بسیار خواهد شد.
براى توضیح بیشتر به این مثال توجه کنید:
آب ، که مایه ى حیات انسان و گیاه و حیوان ها مى باشد، اگر در جلو آن سدى بسته شود، تا سیلاب پشت سر آن جمع شود، نه تنها سیلاب به ما ضرر نمى زند، بلکه هروقت نیاز به آب شد، دریچه ى سد را باز کرده و گیاهان و دام ها از آب آن سد، بهره مند مى شوند.
حال اگر سیلاب مهار نشود، هنگام طغیان ، دیوانه وار به باغ ها و کشتزارها و خانه ها سرازیر شده و همه را ویران مى کند.
در مورد انسان نیز، نیروى غضب براى دفاع و شهوت براى بقاى نسل لازم است ، ولى اگر این دو غریزه بر اثر افسار گسیختگى طغیان کنند، موجب بروز جنایات ویرانگر و انحرافات جنسى و بى عفتى خواهند شد.
نتیجه اینکه : اگر بخواهیم جامعه را از لوث گناه پاک سازیم ، و یا وجود خویش را از آلودگى گناه ، حفظ کنیم ، باید غرایز و تمایلات نفسانى را کنترل و تعدیل کنیم .
البته کنترل و تعدیل غرایز شهوانى ، نیاز به برنامه هایى دارد که در این کتاب ، به قسمتى از آنها شاره خواهد شد.
[۱] . جامع السعاده ، ج ۱ ص ۳۴.
[۲] . اعراف / ۱۷۹، فرقان / ۴.
[۳] . تفسیر فخررازى ، ج ۲۰ ص ۱۰۴.
منبع: گناه شناسی استاد قرائتی/ ص۲۷.
بیشتر در :منشاء انجام گناهان در وجود انسان
