شرح مختصری از تاریخچه بازی شطرنج

شرح مختصری از تاریخچه بازی شطرنج و بررسی إجمالی آیات و روایات در رابطه با حُرمت شطرنج به همراه فتاوای برخی از علماء در رابطه با حُکم شرعی شطرنج تاریخچه شطرنج . . .

در باره پیدایش شطرنج داستانهای بسیاری شنیده شده است که اکثر آنها (همانطور که در شاه نامه فردوسی نیز آمده است ) بر این عقیده اند که شطرنج حدود ۲۵۰۰ سال پیش در هندوستان توسط شخصی بنام سیسابن دهیر ابداع  شده  است . منظور از اختراع این بازی شبیه سازی صحنه های کار زار بوده و به وسیله آ ن طرحها و شیوه اجرای تاکتیکها ی نظامی نشان داده می شد . حتی در مواردی به جای نبردی خونین  نتیجه یک بازی  سر نوشتیک اختلاف را رقم می زد . البته برخی هم معتقدند شطرنج ابداع ایرانیان است و برخی نیز آن را ابداع هندی‌ها می‌دانند . تاریخچه شطرنج به درستی معلوم نیست و اختراع آن را به یونانیان ، رومیان ، بابلی‌ها ، سکاها ، مصریان ، یهودیان ، ایرانیان ، چینی‌ها و اعراب نسبت داده‌اند . آنچه که امروز مقبول است این که شطرنج در اصل هندی بوده و از آنجا به ایران آمده و از ایران به اعراب منتقل شده و از آنجا به اروپا رفته‌است . گویا شطرنج در اواخر قرن پنجم میلادی به ایران آورده شدپیچید گیها ی شطرنج امروزی این احتمال را که تمام قوانین بازی توسط یک نفر تعیین شده باشد را به کلی منتفی  می داند بلکه بیشتر قابل قبول است که شطرنج به مرور زمان از یک بازی ساده به هنر ، علم و بالاخره ورزش فکری تبدیل شده است . در بارهٔ پیدایش شطرنج (چترنگ ) چندین داستان وجود دارد که تنها تعداد کمی از آن‌ها معقول و باور کردنی هستند اولین داستانی که بررسی می‌کنیم ، داستانی است که ثعالبی در شاهنامهٔ معروف به ابومنصور نقل می‌کند . این داستان را فردوسی نیز در شاهنامه خود با تفصیل بیشتر آورده‌است . داستان از این قرار است که وقتی طلحند پسر نای هندی در جنگ با گو پسر عمو وبرادر او بر سر پادشاهی کشته شد ، مادرش از غم او افسرده گشت گروهی از دانشمندان برای سرگرم کردن مادر و  نیز نشان دادن وضعیت جنگی که پسرش در آن کشته شد شطرنج را اختراع کردند .از این داستان اگر به دلیل نبودن مدارک کافی بگذریم ، در ادبیات کهن هند دو اثر وجود دارد که تا حدی قابل استناد هستند .در ادبیات هندی فقط دو اثر قابل قبول وجود دارد که در زیر به طور مختصر به شرح آن‌ها می‌پردازیم … ·        نخستین مطلب مربوط به اوایل قرن هشتم میلادی است که به زبان سانسکریت و با نثری ساده نوشته شده‌است . سوباندهو دربارهٔ حکومت اودایانا پادشاه واتسا و ملکه اش مطالبی نگاشته‌است . در بین این مطالب اشاره‌ای هم به مهره‌های شطرنج شده که دقیقا مشخص نیست این مطالب در مورد شطرنج امروزی است یا نوع دیگری از شطرنج ، چرا که نوع دیگری نیز هست که با تاس بازی می‌شود . ·      نوشته دیگر مربوط به بانا نویسنده‌ای هندی است که ضمن شرح دادن چگونگی پادشاهی سری هارشا که در شمال هند حکومت می‌کرده‌است ، اشاره‌ای به آموزش شطرنج در دربار او دارد . ·      نوشتهٔ دیگر مربوط به بانا نویسنده‌ای هندی است که ضمن شرح دادن چگونگی پادشاهی سری هارشا که در شمال هند حکومت می‌کرده‌است ، اشاره‌ای به آموزش شطرنج در دربار او دارد . این نوشته در قرن هفتم میلادی نگاشته شده که کهن‌ترین نوشتهٔ مکتوب هندی در رابطه با شطرنج است . اکنون اگر دو سند قبلی را صددرصد قابل قبول بدانیم ، از لحاظ قدمت در مقایسه با کارنامهٔ اردشیر بابکان که در آن به وضوحاز بازی شطرنج سخن رفته و مورد قبول مورخین برجسته ‌است حدود سه قرن قدیمی تر است . حتی اگر این طور فکر کنیم که کارنامهٔ اردشیر بابکان در زمان حکومت خسروپرویز ( ۶۲۸-۵۹۰ ِِِ میلادی ) تنظیم و نوشته شده باشد ، باز هم این کارنامه حدودیک قرن قدیم تر نوشته شده‌است . بنابراین با توجه به آن چهگفته شد و همچنین با جمع بندی عواملی که شرح آن‌ها گذشت ، یعنی قدمت بیشتر اسناد تاریخی ایران، باید پذیرفت که شطرنج بدون تردید از ایران سر برآورده‌است . اسناد تاریخی این نکته را روشن می‌کنند که ایران در پیش از اسلام برای پایه گذاری شطرنج گام‌های موثری برداشته بوده و حتی بعد از اسلام هم تا قرن شانزدهم میلادی استادان ایرانی سهم به سزاییدر پیشرفت و گسترش شطرنج داشته‌اند .   آیات راجع به حرام بودن شطرنج . . .

مقدمه …

* سوره نساء آیه ۵۹  : ای کسانی که ایمان آورده اید اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید رسول خدا را و اطاعت کنید صاحبان ولایت را که دوازده امام معصومند .

سوره نساء آیه ۸۰ : هرکس اطاعت کند از رسولخدا قطعا اطاعت کرده است از خدا .

* سوره آل عمران آیه ۳۱ : بگو ای پیغمبر به مردم اگر شما دوست خدا هستید پس تبعیت کنید از من و مطیع و فرمانبردار من که پیامبر او هستم باشید .

* سوره نساء آیه ۶۹ : و کسانی که اطاعت کنند از امر خدا و رسول خدا ایشان محشور می شوند با کسانی که نعمت داد خدا بر ایشان از پیغمبران و راستگویان و شهیدان و صدیقین . * سوره آل عمران آیه ۳۲ : بگو به مردم اطاعت کنید خدا و رسول خدا را پس اگر برگردند از حکم تو ای پیغمبر کافر هستند . * سوره احزاب آیه ۳۶ : و سزاوار نباشد برای هیچ مرد مومن و زن مومنه ای که اختیار کند حکم دیگری هرگاه حکم کند خدا و رسول خدا کاری را برای او بلکه باید مطیع و فرمانبردار باشد و چون و چرا نکند . آیات … * امام رضا ( ع ) : خداوند متعال تمام اقسام قمار و برد و باخت را حرام نموده و فرموده است : ( ای کسانی که ایمان آورده اید شراب و قمار نجاستی از جانب شیطان هستند ) سوره مائده آیه ۹۲ ؛ و از جمله مصداق قمار در آیه فوق بازی شطرنج و نرد است . * امام باقر ( ع ) : در تفسیر آیه ۹۲ سوره مائده فرمودند : منظور از کلمه میسر در آیه شطرنج و نرد و هر قمار دیگری است و همچنین خرید و فروش و آموزش و هرگونه تصرفی درباره آن حرام است .* امام صادق ( ع ) : درباره قول خدای عزوجل : ( اجتناب کنید پلیدی را که از ناحیه بتها به شما می رسد ) سوره حج آیه ۳۱ فرمودند :منظور از پلیدی بتها مهره های شطرنج می  باشد که هرکس به آنها دست بزند نجس می شود و باید دستش را بشوید . * امام علی ( ع ) : گذر امام علی به گروهی افتاد که در حال بازی کردن شطرنج بودند پس حضرت آیه ۵۲ از سوره انبیاء را که در آن جناب ابراهیم خطاب به عمویش آذر درباره پرستیدن بتهامی فرماید : ( ما هذه التماثیل انتم لها عاکفون ) این تمثال بتها چه سودی برای شما دارد که به پای آنها نشسته اید را خواندند ؛ و از آن محل عبور نمودند . * امام صادق ( ع ) : هشام گوید از امام صادق درباره تفسیر آیه ۳۱ سوره حج سوال کردم که خدا می فرماید : ( فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور ) اجتناب کنیدپلیدی را که بت پرستی است و دوری کنید از قول باطل ، حضرت فرمودند : منظور ازپلیدی شطرنج است و منظور از قول زور موسیقی و آوازه خوانی می باشد . احادیث راجع به حرام بودن شطرنج . . . مقدمه … * امام صادق ( ع ) : بدانید که هرچه را خداوند دستور داده که از آن دوری کنید آنرا حرام فرموده ( و این دستور دلیل بر حرمت آن است ) و از آثار رسولخدا و  سنت و روش او پیروی کنید و از هوای نفس و آراء خود پیروی نکنید که گمراه شوید ، زیرا گمراه ترین مردم در پیشگاه خدا آن کسی است که از هوای نفس و رای خود بدون راهنمایی خدا پیروی کند . * امام صادق ( ع ) : مبادا در محرماتی که خداوند در ظاهر و باطن قرآن حرام کرده اصرار ورزید در صورتیکه خدای تعالی درباره پرهیزکاران فرموده است : و بر آنچه کرده اند دانسته اصرار نورزند . سوره آل عمران آیه ۱۳۵ * امام صادق ( ع ) : بدانید جز این نیست که خدا دستور داده ونهی فرموده تا در آنچه دستور داده فرمانبریش کنند و از آنچه نهی فرموده خودداری کنند ، پس هرکه پیروی از دستور او کرد اطاعت او را کرده و  بر خیری که نزد او است رسیده و هرکه خودداری نکند از آنچه نهی فرموده نافرمانی او را کرده و اگر بر همین حال نافرمانی بمیرد خداوند به رو در آتش دوزخش اندازد . * امام صادق ( ع ) : بر شما باد به فرمانبرداری خدا تا می توانید که خدا است پروردگار شما . * امام صادق ( ع ) : بدانید که اسلام همان تسلیم یعنی این که در برابر دستورات خدا و قرآن و پیغمبر و ائمه اطهار تسلیم باشیم و از آنها پیروی کنیم بدون چون و چرا است و تسلیم همان اسلام پس هرکه تسلیم گشت محققا مسلمان شده و هرکه تسلیم نشد مسلمان نیست ، و هرکه خوش دارد که به حد نهائی احسان و نیکوکاری رسد باید فرمانبرداری خدا را کند زیرا هرکه فرمانبرداری خدا را کرد بحد نهائی احسان رسیده است . * امام صادق ( ع ) : و بدانید آنان که منکرند آنها تکذیب کنندگانند ، و تکذیب کنندگان همان منافقان و دو رویانند ، و خدای عزوجل درباره منافقین فرموده و گفته اش حق است : ( همانا منافقین در پائین ترین طبقه دوزخند و برای آنان یاوری نخواهی یافت . )سوره نساء آیه ۱۴۵ * امام صادق ( ع ) : و هرکه دوست دارد که بداند خدا او را دوست دارد باید به اطاعت خدا عمل کند و از ما پیروی کند ، آیا نشنیده اید گفتار خدای عزوجل را که به پیامبرش فرماید : ( بگو اگر خدا را دوست دارید مرا پیروی کنید تا خدا شما را دوست بدارد و گناهان شما را بیامرزد ) سوره آل عمران آیه ۳۱ * امام صادق ( ع ) : به خدا سوگند هرگز بنده ای فرمانبرداری خدا را نکند جز آنکه خداوند پیروی ما را در فرمانبرداری او داخل گرداند ، و به خدا پیروی نکند بنده ای از ما جز آنکه خدا دوستش دارد ، و به خدا هیچگاه بنده پیروی ما را وا مگذارد جز آنکه ما را دشمن دارد و به خدا هیچگاه کسی ما را دشمن ندارد جز آنکه نافرمانی خدا را کرده و هرکه در حال نافرمانی خدا بمیرد خداوند او را خوار گرداند و به رو در آتش دوزخ اندازد ، و ستایش از آن خدا پروردگار جهانیان است . * امام صادق ( ع ) : اگر چنانچه مردمی خدای یگانه و بی شریک را پرستش کنند ، و نماز را بر پا دارند ، و زکات بدهند ، و حج خانه خدا را به جا آورند ، و ماه رمضان را روزه دارند ، سپس به چیزی که خدا کرده یا فرموده یا پیغمبرش ساخته یا فرموده اعتراض کنند و بگویند : که چرا بر خلاف آن نساخته یا چرا فلان سخن را فرموده  ؟ یا در دل خود چنین اعتراضی کنند به همین گفته هایشان و اعتراضشان مشرک شوند ، سپس امام این آیه را تلاوت فرمود : ( نه چنین است به پروردگار تو سوگند ایمان نیاورند تا به داوری بگزینند تو را در آنچه سر زده است بین ایشان و سپس نیابند در دلهای خویش چاره ای از آنچه تو قضاوت کرده ای و تسلیم شوند تسلیم شدنی ) سوره نساء آیه ۶۵ ؛ سپس حضرت صادق فرمود : بر شما است که تسلیم باشید .* امام صادق ( ع ) : مبادا شیفته چیزی شوید که خداوند بر شما حرام کرده زیرا هرکس پرده ی حرمت خدا را در این دنیا بدرد خداوند میان او و بهشت و نعمتها و خوشی و مقام ارجمند پایدار و دائمی آنجا که برای اهلش مقرر شده برای همیشه جدائی افکند . أحادیث … * رسول اکرم ( ص ) : در ضمن حدیث مناهی فرمودند : شما را از بازی با نرد و  شطرنج و نواختن در طبل و عود و طنبور و همچنین خرید و فروش آنها نهی می کنم . * حضرت صادق ( ع ) : درباره خرید و فروش آلات موسیقی فرمودند : صفتی که هیچ جهت حلالی در آن نباشد و جز شر و فساد چیزی در آن مترتب نباشد مانند آلات موسیقی و شطرنج و صلیب سازی و  یا نوشابه های مست کننده و هرچیزی که از این قبیل باشد پس یاد دادن و یاد گرفتن و خرید و فروش و اجرت دادن به کسی در رابطه با آن و یا اجرت گرفتن در رابطه مثلا حمل وسائل آن و کلا جمیع تصرفات در آنها حرام است . * حضرت علی ( ع ) : به شش شخص سلام نکنید : ۱- یهودی-۲-اهل موسیقی و نوازندگی-۳- مسیحی-۴- شخص آوازه خوان-۵-کسی که در حال بازی شطرنج است-۶-  کسی که شوخی اشفحش مادر است . * رسول خدا ( ص ) : از نشانه های آخر الزمان این است که آلات لهو و موسیقی و تار و طنبور و آواز خوانی به دست شرورترین این امت ظاهر می گردد ؛ ومردم درآن زمان آلات لهو و موسیقی را نیکومی شمارند .در آن زمان اشخاصی هستند که قرآن را یاد می گیرند و در آلتهائی مثل بوق و نی و به شکل آوازه خوانی می خوانند و مردم نرد و شطرنج بازی می کنند پس ایشان در ملکوت آسمان و در میان فرشتگان پلید و نجس خوانده می شوند .

* امام صادق ( ع ) : بازی کردن با شطرنج شرک به خداست و دست کردن در آن مانند دست زدن به گوشت خوک است و باید پیش از نماز دستها را شست اگر که به مهره آن دست زده باشند و نگریستن به صفحه شطرنج مانند نگاه کردن به عورت مادر است .

* امام صادق ( ع ) : از امام درباره حکم بازی شطرنج  سوال شد فرمودند : کار مجوس و کافران را برای خودشان وا گذارید .

* امام صادق ( ع ) : خرید و فروش شطرنج حرام و خوردن پول آن حرام و نگه داشتن اش کفر و بازی کردن آن شرک و سلام کردن به بازی کننده آن گناه و یاد دادن و آموزش آن از کبیره هلاک کننده است .

* امام صادق ( ع ) : کسی که به بازی شطرنج بنشیند جای خود را در دوزخ مهیا می سازد و آن ساعتی که صرف آن نموده در روز قیامت سبب حسرت و اندوهش می گردد .

* امام صادق ( ع ) : خداوند در ماه مبارک رمضان می آمرزد مگرسه طایفه را : ۱- کسی که به چیز مست کننده روزه اش را بشکند-۲- شخصی که شطرنج بازی می کند-۳- کسی که از مومنی کینهبه دل می گیرد و  با او دشمنی ورزد .

* امام باقر ( ع ) : از امام درباره بازی شطرنج سوال شد فرمودند : انسان مومن وقتش آنچنان با ارزش است که فرصت این کارهای بیهوده را ندارد . * امام رضا ( ع ) : چون سر امام حسین ( ع ) را به شام بردند یزیدلعنه الله فرمان داد تا آن را در محلی نهادند و پرده ای بر روی آن نصب نمودند پس او و یارانش به آنسو آمدند و  به خوردن غذا و نوشیدن آبجو مشغول شدند و چون از کار خوردن و نوشیدن فارغ شدند فرمان داد تا آن سر مطهر را در طشتی زیر تختش نهادندو صفحه شطرنجی روی آن نهادند و یزید لعنه الله بنشست و به بازی شطرنج و گفتگو از حسین بن علی و پدرش و جدش سلام الله علیهمو استهزاء به ذکر ایشان مشغول گشت .

* امام پنجم ( ع ) : عبدالواحد بن مختار درباره بازی شطرنج از امام سوال کرد ؟ امام فرمودند : مومن از این بازی رو گردان است .

* علاء بن سیابه از امام صادق ( ع ) روایت کرده که فرمود : شهادت قمارباز چه نرد باشد چه شطرنج ، چه شبیه شطرنج که قمارست به نام اربعه عشر ، و امثال اینها که اصطلاحاتی خاص دارد ، پذیرفته نیست .   نظر علماء راجع به حرام بودن شطرنج . . .

آیه الله العظمی گلپایگانی : بازی کردن با آلات قمار مثل نرد , شطرنج, و پاسور حرام است اگر چه قصد برد و باخت در کار نباشد .

آیت الله سیستانی : بازی با شطرنج مطلقا حرام است .

آیت الله صافی گلپایگانی : بازی با شطرنج مطلقا حرام است
الههم عجل لولیک فرج.

http://mohebban-alhassan.blogfa.com/post-69.aspx

نظر مراجع تقلید در مورد شطرنج چیست؟

نظر مراجع تقلید در مورد بازی با شطرنج و پاسور چیست؟
منظور از قمار هر نوع بازی است که در آن شرط برد و باخت مالی باشد، به این نحو که شرط کنند که به برنده مالی را بدهند، خواه آن بازی مانند فوتبال و بسکتبال و از این قبیل بازی‏های مرسوم باشد یا با شطرنج و آلات دیگر باشد. در همه این موارد به عنوان “اکل مال به باطل” ( یعنی خوردن مال دیگران از راه نامشروع ) گرفتن آن پول یا آن جنس یا آن مال حرام است و حلال نیست. اما اگر در هر بازی (غیر از بازی با آلات مخصوص قمار) شرط نشود که به برنده پولی یا مالی پراخت شود، اشکالی ندارد.(۱)
اصطلاحاً به آن پول یا مالی که گرو می‏گذارند “رهن” یا “گرو” می‏گویند. گرفتن رهان وگرو حرام و اکل مال به باطل است. در المنجد آمده است :
به هر بازی که در آن شرط شود برنده از بازنده چیزی را بستاند، قمار می‏گویند چه با ورق باشد و چه با غیر ورق.(۲)
امام خمینی(ره) می‏فرماید:”فرقی بین انواع قمار (نرد و شطرنج و غیره) نیست حتی بازی با گردو و تخم مرغ اگر همراه با شرطِ گرو باشد که برنده گروی را بگیرد، همه این‏ها قمار محسوب می‏شود.(۳) ولی اگر در بازی ها شرط برد و باخت مالی نشود و صرفا برای سرگرمی باشد نمی توان گفت هر بازی حرام است بلی انواع بازی هایی که انسان را خدا و ذکر و یاد او دور می کند سزاوار نیست که انسان وقت ارزشمند خود را صرف آن نماید از دیدگاه قرآن این نوع بازی ها لغو و لهو است و باید مومنان خود را از کارهای لغو و لهو دور نگه دارند ( والذین هم عن اللغو معرضون ) لازم به تذکر است که فتوای علما و مراجع در مورد پاسور هایی که از آلات قمار محسوب می شود بازی کردن با آنها جایز نیست ولی بازی با پاسور هایی که از آلات قمار نیست و بچه ها برای سرگرمی با آنها بازی می کنند بدون برد و باخت مالی اشکالی ندارد .
پی نوشت‏ها:
۱. محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج ۲۲، ص ۱۰۹، چاپ بیروت داراحیاالتراث العربی.
۲. المنجد، ماده قمر.
۳. امام خمینی، المکاسب المحرمه، ج ۲، ص ۲.. امام خمینی، المکاسب المحرمه.

۲-
حکم شطرنج را از نظر آقای مکارم بنویسید.
اگر شطرنج در عرف عام از صورت قمار خارج شده باشد و به عنوان ورزش شناخته شود مانعی ندارد اما اگر شطرنج قمار محسوب باشد بدون شرط بندی نیز اشکال دارد (استفتاآت جدید آیت الله مکارم، ج ۲، ص ۲۳۸ و ۲۳۹، س ۷۳۴ و ۷۳۵).

۳-
نظر آیت الله تبریزی در مورد بازی با شطرنج و پاسور چیست ؟
بازی با پاسور جایز نیست، ولی بازی بدون برد و باخت با شطرنج در صورتی که شطرنج به طور کلی از آلات قمار بودن خارج شده باشد، اشکال ندارد.

۴-
چرا حضرت امام بازی با شطرنج را که قبلا حرام بود حلال کردند؟
امام(ره) موسیقی مطرب را حرام می‏داند. ایشان در رابطه با شطرنج هم فرموده‏اند:اگر شطرنج از ابزار قمار خارج شده و به یک ورزش ذهنی تبدیل شده باشد، حلال است. اما این که آیا شطرنج وسیله قمار است یا ورزش، موکول به تشخیص عرف است.
درباره تغییر حکم آن گفتنی است که طبق نظر فقها اگر موضوع حکم تغییر کند، حکم آن نیز عوض می‏شود. بنابراین تبدیل شطرنج به ورزش فکری آن را از موضوع آلت قمار بودن خارج ساخته و به تبع تغییر موضوع، حکم آن نیز عوض می‏شود؛ زیرا احکام الهی تابع موضوعات خود می‏باشند.

۵-
نظر آیت الله فاضل در مورد بازی شطرنج چیست؟
در موردی که شطرنج از آلت قمار بودن خارج شده یعنی برای مکلف این معنی محرز شده باشد و برد و باختی هم در کار نباشد اشکال ندارد(جامع المسائل آیت الله فاضل، ج ۱، ص ۲۴۷ و ج ۲، ص ۲۷۱).
باز هم تأکید می کنیم که خود مکلف باید اطمینان پیدا کند که شطرنج از نظر عرف متدین از آلت قمار بودن خارج شده در غیر این صورت بازی با آن حتی بدون برد و باخت حرام است.

۶-
با اینکه اکثر مراجع بازی شطرنج را حرام می دانند چرا شطرنج بازی در جامعه زیاد شده است؟
چون شطرنج از جنبه قمار بودن خارج شده و به صورت ورزش فکری درآمده است، برخی از فقها آن را مجازدانسته‏اند و از این رو که به هر حال در مسائل عمومی جامعه، باید یک نظر و رویه وجود داشته باشد، بنا بر نظرحضرت امام(ره) و برخی از مراجع دیگر در حال حاضر از نظر رسمی به عنوان یک ورزش پذیرفته شده است و لذا درجامعه نیز رواج دارد.

۷-
چرا با وجود روایاتی که در حرمت شطرنج وجود دارد امام خمینی بازی با شطرنج را حلال شمرده اند؟
الف) فتوای حضرت امام(ره) مبتنی بر این نکته است که روایاتی که درباره شطرنج وجود دارد خود شطرنج رابنفسه موضوع حرمت قرار نمی‏دهد؛ بلکه آن را به عنوان یکی از مصادیق قمار مشمول حرمت قرار می‏دهد. در این صورت اگر در زمانی شطرنج از موضوع آلت قمار بودن خارج شود بازی با آن حلال خواهد بود و فتوای حضرتامام(ره) نیز مشروط به تحقق این فرض است که واقعاً شطرنج در سطح جهانی از موضوع قمار بودن خارج شده باشد.ازاین‏رو با تبدل موضوع حکم نیز دگرگون خواهد شد.
ب ) پاسور نیز به عنوان آلت قمار بودن حرام است و بازی با آلت قمار مطلقاً حرام است؛ یعنی تا زمانی که بر آن عنوان«آلت قمار بودن» صدق می‏کند بازی با آن با برد و باخت و بدون برد و باخت حرام است.
در مورد شطرنج نیز اگر واقعاً صدق عنوان یاد شده جاری باشد به فتوای حضرت امام(ره) و همه مراجع دیگر بازی باآن جایز نخواهد بود حتی اگر بدون برد و باخت باشد. اما این که آیا عنوان یاد شده هنوز هم جاری است یا نه موکول به نظر عرف می‏باشد.

۸-
نظر آیت الله اراکی در مورد شطرنج و موسیقی چیست ؟
در صورتی که شطرنج از آلت قمار بودن خارج شده باشد، بازی با آن اشکال ندارد. شنیدن موسیقی غیر مطرب اشکال ندارد.

۹-
نظر حضرت آیت الله خامنه ای در رابطه با بازی شطرنج چیست؟
درخصوص سئوال مطرح شده نظر حضرت آیت ا…خامنه ای چنین است :
“اگر به نظر مکلف شطرنج در حال حاضر از آلات قمار محسوب نشود در این صورت بازی با آن بدون شرط بندی اشکال ندارد”

اجوبه الاستفتائات معظم له،ج۲،ص۱۵

۱۰-
با این که در روایات ما شطرنج مذمت شده است ، چرا در کشور اسلامی اینقدر شطرنج رایج شده است ؟
در رابطه با سوئال شما باید عرض کنیم که حکم خدا یعنی حلال و حرام او تا روز قیامت قابل تغییر نیست و هیچ کس اعم از فقیه و غیر فقیه نمی تواند آن را تغییر دهد که از جمله مسئله قمار است که شطرنج یکی از مصادیق آن می باشدو بنابر اصل شرع و فتوای همه مراجع حرام است و شطرنج از این قبیل است و همانگونه که در زمان رسول خدا(ص) و ائمه حرام بوده اکنون نیز حکم شطرنج در صورتی که آلت قمار باشد همان است و آنچه اخیرا” از بعضی مراجع بزرگوار مثل امام (ره ) و یا آیت الله فاضل و مقام رهبری شنیده اید آن است که می فرمایند تا وقتی که شطرنج در عرف متدین جامعه عنوان آلت قمار را دارد بازی با آن اگر چه بدون برد وباخت باشد حرام است اما اگر در جامعه طوری شد که شطرنج عنوان آلت قمار بودنش را از دست داد و هیچکس آن را آلت قمار به حساب نیاورد بلکه به عنوان یک ورزش فکری تلقی شد در این صورت دیگر موضوع عوض شد و در واقع دیگر قمار نیست بلکه مانند فوتبال است که اگر برد و باخت و شرط بندی در آن نباشد حلال است بنابراین حکم اصلی یعنی حرمت قمار در جای خود محفوظ است و کسی آن را عوض نکرده و نخواهد کرد اما اگر موضوع عوض شد مانند همان شرابی که تبدیل به سرکه می شود حکمش نیز عوض خواهد شد و این یک قاعده کلی است که فقهائ از روایات استنباط کرده اند و چیزی نیست که از خودشان بگویند. البته بعضی از فقها بازی بدون برد و باخت با آن را هم جایز نمی دانند.

۱۱-
شنیده ام که یزید در روز عاشورا شطرنج بازی کرده و این بازی حرام است ، ولی من علاقهء زیادی به این بازی دارم و با این حال آن را ترک کرده ام . لطفاً مرا راهنمایی کنید.
امام رضا۷فرمود:.(۱)
دربارهء قمار و شطرنج و نرد مذمّت های فراوانی در روایات آمده است ؟امیرالمؤمنین ۷فرمود:.(۲)
امام صادق از پدر بزرگوارش نقل فرموده :.(۳)
حال این بحث پیش می آید که با این همه مذمّت از شطرنج آیا می توان آن را حلال دانست ؟
فقهای عظام از بررسی مجموعهء روایات به این نتیجه رسیده اند که بازی شطرنج و هر نوع بازی دیگری که برد وباخت مالی در آن باشد، به این معنا که مثلاً بگویند:با هم بازی می کنیم و هر کس برنده شد، این هزار تومان یا این اسب و یا این ماشین مال او باشد، این نوع بازی ها که همراه با شرط (رهان ) باشد، حرام است و قمار محسوب می شود و باید از آن ها پرهیز کرد، ولی اگر برد و باخت مالی در کار نباشد و آن بازی باعث رشد فکری یا جسمی شود، اشکالی ندارد.(۴)
(پـاورقی ۱.بحارالانوار، ج ۴۵ ص ۱۷۶
(پـاورقی ۲.همان ، ج ۷۳ ص ۸
(پـاورقی ۳.همان ، ص ۹
(پـاورقی ۴.آیت اللّه فاضل ، جامع المسائل ، ج ۱ ص ۲۴۷ آیت اللّه مکارم ، استفتائات جدید، ج ۱ ص ۱۵۱

۱۲-
استفاده کردن از بازی شطرنج در پایگاه‏های مقاومت بسیج چه حکمی دارد؟با توجه به این که یکی از رشته‏های ورزشی کشور محسوب می‏شود، لطفاً نظر خود را بیان فرموده و مراتب آن را اعلام فرمایید.
بازی با آلات قمار بدون برد و باخت هم حرام است و بازی با شطرنج اگر آلت قمار نباشد بدون برد و باخت اشکال ندارد. (مسائل جدید، ص ۱۸۹)

۱۳-
از شطرنج اگر به جای بازی و سرگرمی استفاده شود آیا حرام است؟نظر آیت الله شیرازی در این مورد چیست؟
از نظر حضرت آیت الله مکارم شیرازی:
“اگر شطرنج در عرف عام از صورت قمار خارج شده باشد و به عنوان ورزش شناخته شود مانعی ندارد و بازی با پاسور بدون برد و باخت نیز اشکال دارد.”
البته اگر بتوانیم بازی های فکری مناسبتری را جایگزین کنیم بهتر است.
موفق باشید.

منابع و مآخذ:
۱- ” مسایل جدید از دیدگاه علماء و مراجع” ، گردآوری سید محسن محمودی، جلد اول، صفحه ۱۹۰.

نظر مراجع تقلید در مورد شطرنج چیست؟

نظر مراجع تقلید در مورد بازی با شطرنج و پاسور چیست؟
منظور از قمار هر نوع بازی است که در آن شرط برد و باخت مالی باشد، به این نحو که شرط کنند که به برنده مالی را بدهند، خواه آن بازی مانند فوتبال و بسکتبال و از این قبیل بازی‏های مرسوم باشد یا با شطرنج و آلات دیگر باشد. در همه این موارد به عنوان “اکل مال به باطل” ( یعنی خوردن مال دیگران از راه نامشروع ) گرفتن آن پول یا آن جنس یا آن مال حرام است و حلال نیست. اما اگر در هر بازی (غیر از بازی با آلات مخصوص قمار) شرط نشود که به برنده پولی یا مالی پراخت شود، اشکالی ندارد.(۱)
اصطلاحاً به آن پول یا مالی که گرو می‏گذارند “رهن” یا “گرو” می‏گویند. گرفتن رهان وگرو حرام و اکل مال به باطل است. در المنجد آمده است :
به هر بازی که در آن شرط شود برنده از بازنده چیزی را بستاند، قمار می‏گویند چه با ورق باشد و چه با غیر ورق.(۲)
امام خمینی(ره) می‏فرماید:”فرقی بین انواع قمار (نرد و شطرنج و غیره) نیست حتی بازی با گردو و تخم مرغ اگر همراه با شرطِ گرو باشد که برنده گروی را بگیرد، همه این‏ها قمار محسوب می‏شود.(۳) ولی اگر در بازی ها شرط برد و باخت مالی نشود و صرفا برای سرگرمی باشد نمی توان گفت هر بازی حرام است بلی انواع بازی هایی که انسان را خدا و ذکر و یاد او دور می کند سزاوار نیست که انسان وقت ارزشمند خود را صرف آن نماید از دیدگاه قرآن این نوع بازی ها لغو و لهو است و باید مومنان خود را از کارهای لغو و لهو دور نگه دارند ( والذین هم عن اللغو معرضون ) لازم به تذکر است که فتوای علما و مراجع در مورد پاسور هایی که از آلات قمار محسوب می شود بازی کردن با آنها جایز نیست ولی بازی با پاسور هایی که از آلات قمار نیست و بچه ها برای سرگرمی با آنها بازی می کنند بدون برد و باخت مالی اشکالی ندارد .
پی نوشت‏ها:
۱. محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج ۲۲، ص ۱۰۹، چاپ بیروت داراحیاالتراث العربی.
۲. المنجد، ماده قمر.
۳. امام خمینی، المکاسب المحرمه، ج ۲، ص ۲.. امام خمینی، المکاسب المحرمه.

۲-
حکم شطرنج را از نظر آقای مکارم بنویسید.
اگر شطرنج در عرف عام از صورت قمار خارج شده باشد و به عنوان ورزش شناخته شود مانعی ندارد اما اگر شطرنج قمار محسوب باشد بدون شرط بندی نیز اشکال دارد (استفتاآت جدید آیت الله مکارم، ج ۲، ص ۲۳۸ و ۲۳۹، س ۷۳۴ و ۷۳۵).

۳-
نظر آیت الله تبریزی در مورد بازی با شطرنج و پاسور چیست ؟
بازی با پاسور جایز نیست، ولی بازی بدون برد و باخت با شطرنج در صورتی که شطرنج به طور کلی از آلات قمار بودن خارج شده باشد، اشکال ندارد.

۴-
چرا حضرت امام بازی با شطرنج را که قبلا حرام بود حلال کردند؟
امام(ره) موسیقی مطرب را حرام می‏داند. ایشان در رابطه با شطرنج هم فرموده‏اند:اگر شطرنج از ابزار قمار خارج شده و به یک ورزش ذهنی تبدیل شده باشد، حلال است. اما این که آیا شطرنج وسیله قمار است یا ورزش، موکول به تشخیص عرف است.
درباره تغییر حکم آن گفتنی است که طبق نظر فقها اگر موضوع حکم تغییر کند، حکم آن نیز عوض می‏شود. بنابراین تبدیل شطرنج به ورزش فکری آن را از موضوع آلت قمار بودن خارج ساخته و به تبع تغییر موضوع، حکم آن نیز عوض می‏شود؛ زیرا احکام الهی تابع موضوعات خود می‏باشند.

۵-
نظر آیت الله فاضل در مورد بازی شطرنج چیست؟
در موردی که شطرنج از آلت قمار بودن خارج شده یعنی برای مکلف این معنی محرز شده باشد و برد و باختی هم در کار نباشد اشکال ندارد(جامع المسائل آیت الله فاضل، ج ۱، ص ۲۴۷ و ج ۲، ص ۲۷۱).
باز هم تأکید می کنیم که خود مکلف باید اطمینان پیدا کند که شطرنج از نظر عرف متدین از آلت قمار بودن خارج شده در غیر این صورت بازی با آن حتی بدون برد و باخت حرام است.

۶-
با اینکه اکثر مراجع بازی شطرنج را حرام می دانند چرا شطرنج بازی در جامعه زیاد شده است؟
چون شطرنج از جنبه قمار بودن خارج شده و به صورت ورزش فکری درآمده است، برخی از فقها آن را مجازدانسته‏اند و از این رو که به هر حال در مسائل عمومی جامعه، باید یک نظر و رویه وجود داشته باشد، بنا بر نظرحضرت امام(ره) و برخی از مراجع دیگر در حال حاضر از نظر رسمی به عنوان یک ورزش پذیرفته شده است و لذا درجامعه نیز رواج دارد.

۷-
چرا با وجود روایاتی که در حرمت شطرنج وجود دارد امام خمینی بازی با شطرنج را حلال شمرده اند؟
الف) فتوای حضرت امام(ره) مبتنی بر این نکته است که روایاتی که درباره شطرنج وجود دارد خود شطرنج رابنفسه موضوع حرمت قرار نمی‏دهد؛ بلکه آن را به عنوان یکی از مصادیق قمار مشمول حرمت قرار می‏دهد. در این صورت اگر در زمانی شطرنج از موضوع آلت قمار بودن خارج شود بازی با آن حلال خواهد بود و فتوای حضرتامام(ره) نیز مشروط به تحقق این فرض است که واقعاً شطرنج در سطح جهانی از موضوع قمار بودن خارج شده باشد.ازاین‏رو با تبدل موضوع حکم نیز دگرگون خواهد شد.
ب ) پاسور نیز به عنوان آلت قمار بودن حرام است و بازی با آلت قمار مطلقاً حرام است؛ یعنی تا زمانی که بر آن عنوان«آلت قمار بودن» صدق می‏کند بازی با آن با برد و باخت و بدون برد و باخت حرام است.
در مورد شطرنج نیز اگر واقعاً صدق عنوان یاد شده جاری باشد به فتوای حضرت امام(ره) و همه مراجع دیگر بازی باآن جایز نخواهد بود حتی اگر بدون برد و باخت باشد. اما این که آیا عنوان یاد شده هنوز هم جاری است یا نه موکول به نظر عرف می‏باشد.

۸-
نظر آیت الله اراکی در مورد شطرنج و موسیقی چیست ؟
در صورتی که شطرنج از آلت قمار بودن خارج شده باشد، بازی با آن اشکال ندارد. شنیدن موسیقی غیر مطرب اشکال ندارد.

۹-
نظر حضرت آیت الله خامنه ای در رابطه با بازی شطرنج چیست؟
درخصوص سئوال مطرح شده نظر حضرت آیت ا…خامنه ای چنین است :
“اگر به نظر مکلف شطرنج در حال حاضر از آلات قمار محسوب نشود در این صورت بازی با آن بدون شرط بندی اشکال ندارد”

اجوبه الاستفتائات معظم له،ج۲،ص۱۵

۱۰-
با این که در روایات ما شطرنج مذمت شده است ، چرا در کشور اسلامی اینقدر شطرنج رایج شده است ؟
در رابطه با سوئال شما باید عرض کنیم که حکم خدا یعنی حلال و حرام او تا روز قیامت قابل تغییر نیست و هیچ کس اعم از فقیه و غیر فقیه نمی تواند آن را تغییر دهد که از جمله مسئله قمار است که شطرنج یکی از مصادیق آن می باشدو بنابر اصل شرع و فتوای همه مراجع حرام است و شطرنج از این قبیل است و همانگونه که در زمان رسول خدا(ص) و ائمه حرام بوده اکنون نیز حکم شطرنج در صورتی که آلت قمار باشد همان است و آنچه اخیرا” از بعضی مراجع بزرگوار مثل امام (ره ) و یا آیت الله فاضل و مقام رهبری شنیده اید آن است که می فرمایند تا وقتی که شطرنج در عرف متدین جامعه عنوان آلت قمار را دارد بازی با آن اگر چه بدون برد وباخت باشد حرام است اما اگر در جامعه طوری شد که شطرنج عنوان آلت قمار بودنش را از دست داد و هیچکس آن را آلت قمار به حساب نیاورد بلکه به عنوان یک ورزش فکری تلقی شد در این صورت دیگر موضوع عوض شد و در واقع دیگر قمار نیست بلکه مانند فوتبال است که اگر برد و باخت و شرط بندی در آن نباشد حلال است بنابراین حکم اصلی یعنی حرمت قمار در جای خود محفوظ است و کسی آن را عوض نکرده و نخواهد کرد اما اگر موضوع عوض شد مانند همان شرابی که تبدیل به سرکه می شود حکمش نیز عوض خواهد شد و این یک قاعده کلی است که فقهائ از روایات استنباط کرده اند و چیزی نیست که از خودشان بگویند. البته بعضی از فقها بازی بدون برد و باخت با آن را هم جایز نمی دانند.

۱۱-
شنیده ام که یزید در روز عاشورا شطرنج بازی کرده و این بازی حرام است ، ولی من علاقهء زیادی به این بازی دارم و با این حال آن را ترک کرده ام . لطفاً مرا راهنمایی کنید.
امام رضا۷فرمود:.(۱)
دربارهء قمار و شطرنج و نرد مذمّت های فراوانی در روایات آمده است ؟امیرالمؤمنین ۷فرمود:.(۲)
امام صادق از پدر بزرگوارش نقل فرموده :.(۳)
حال این بحث پیش می آید که با این همه مذمّت از شطرنج آیا می توان آن را حلال دانست ؟
فقهای عظام از بررسی مجموعهء روایات به این نتیجه رسیده اند که بازی شطرنج و هر نوع بازی دیگری که برد وباخت مالی در آن باشد، به این معنا که مثلاً بگویند:با هم بازی می کنیم و هر کس برنده شد، این هزار تومان یا این اسب و یا این ماشین مال او باشد، این نوع بازی ها که همراه با شرط (رهان ) باشد، حرام است و قمار محسوب می شود و باید از آن ها پرهیز کرد، ولی اگر برد و باخت مالی در کار نباشد و آن بازی باعث رشد فکری یا جسمی شود، اشکالی ندارد.(۴)
(پـاورقی ۱.بحارالانوار، ج ۴۵ ص ۱۷۶
(پـاورقی ۲.همان ، ج ۷۳ ص ۸
(پـاورقی ۳.همان ، ص ۹
(پـاورقی ۴.آیت اللّه فاضل ، جامع المسائل ، ج ۱ ص ۲۴۷ آیت اللّه مکارم ، استفتائات جدید، ج ۱ ص ۱۵۱

۱۲-
استفاده کردن از بازی شطرنج در پایگاه‏های مقاومت بسیج چه حکمی دارد؟با توجه به این که یکی از رشته‏های ورزشی کشور محسوب می‏شود، لطفاً نظر خود را بیان فرموده و مراتب آن را اعلام فرمایید.
بازی با آلات قمار بدون برد و باخت هم حرام است و بازی با شطرنج اگر آلت قمار نباشد بدون برد و باخت اشکال ندارد. (مسائل جدید، ص ۱۸۹)

۱۳-
از شطرنج اگر به جای بازی و سرگرمی استفاده شود آیا حرام است؟نظر آیت الله شیرازی در این مورد چیست؟
از نظر حضرت آیت الله مکارم شیرازی:
“اگر شطرنج در عرف عام از صورت قمار خارج شده باشد و به عنوان ورزش شناخته شود مانعی ندارد و بازی با پاسور بدون برد و باخت نیز اشکال دارد.”
البته اگر بتوانیم بازی های فکری مناسبتری را جایگزین کنیم بهتر است.
موفق باشید.

منابع و مآخذ:
۱- ” مسایل جدید از دیدگاه علماء و مراجع” ، گردآوری سید محسن محمودی، جلد اول، صفحه ۱۹۰.