پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله):
اِنَّ حُرمَهَ عِرض المُؤمِنِ کَحُرمَهِ دمِهِ و مالِهِ.
حرمتِ حیثیت و آبروی مؤمن همانند حرمتِ جان و مال اوست.(لئالی الاخبار، ج ۵، ص ۲۲۶)
معنی آبرو
آبرو به معنی«عرض» به کسر عین، هر چیزى را گویند که آدمى از عیب در آن و نقصان آن نگ داشته باشد، خواه در او باشد و خواه در کسى از متعلقان او[۱] و یا آنچه از اصالت و بزرگى که انسان بدان مى بالد و افتخار مى کند.[۲]
اهمیت آبرو در اسلام
یکی از ارکان بسیار مهم که اسلام بر آن تأکید بسیاری داشته، آبروی مؤمن بوده تا آنجا که هم به خود مؤمنان دستور می‌دهد که آبروی خود را حفظ کنند و هم به دیگران می‌فرماید آبروی مؤمنان را حفظ نمایند. در کتب روایی آمده است،پایه هاى دین اسلام هفت چیز است: نخستین پایه آن، عقل است که بنیاد شکیبایى است و دومین، آبرودارى و راست‌گویى و…[۳]
در موارد بسیاری خداوند متعال از بندگان خویش می‌طلبد که آبروی برادر مؤمن خویش را حفظ کنید و به انحاء مختلف وی را در ورطه‌ی بی‌آبروی قرار ندهید؛ آبروی مؤمن را بازیچه وقت‌گذرانی خویش و پرکردن اوقات یکدیگر قرا ندهید، شاید شما کلامی را به اشتباه به کسی نسبت دهید، حال ایشان چگونه باید از عهده این بی‌آبروی برآید و یا اصلاً به‌طور صحیح به کسی واقعه‌ی بدی را نسبت دهید، این احتمال را نمی‌دهید که شاید ایشان توبه کرده باشد و از آن گناه دست کشیده باشد؛ اى بنده خدا! در عیب‌جویى از بندهاى که مرتکب گناهى شده شتاب مکن، شاید گناه او بخشیده شود و بر نفس خویش ایمن مباش که گناه کوچکى انجام دادهاى، شاید بر همان گناه عذاب شوى. پس هر کس از شما به عیب دیگرى آگاهى یافت، باید از عیب‌جویى او خوددارى کند، زیرا به عیب خود نیز آگاه است.[۴]
اموال در جهت آبروداری
از آنجایی که حفظ آبرو از واجبات دین است، لذا دستورات اخلاقی اسلام نیز حول محور آن بیانات دلنشینی را بیان می‌فرماید؛ از جمله: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله):
«کُلُ مَعْرُوفٍ صَدَقَهٌ وَ کُلُّ مَا أَنْفَقَ الْمُؤْمِنُ مِنْ نَفَقَهٍ عَلَى نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ وَ أَهْلِهِ کُتِبَ لَهُ بِهَا صَدَقَهً وَ مَا وَقَى بِهِ عِرْضَهُ کُتِبَ لَهُ صَدَقَهً الْخَبَر…:[۵]
هر کار خیرى صدقه است، و آنچه کسى خرج خود و اهل و عیال خود کند، به‌عنوان صدقه براى او نوشته مىشود، و آنچه انسان براى حفظ آبرو و شرف خود صرف کند، هم‌چون صدقه براى او نوشته مىشود.»
قال الرّضا(علیه السلام):
«خَیرُ المالِ مَا وُقِیَ به العرضُ… :
نیکوترین مال آن است که عرض (جان، آبرو، حیثیّت) انسان به‌وسیله آن حفظ شود.»[۶]
قال علی(علیه السلام):
«حَصِّنوا الاعراضَ بالاموالِ…[۷]:
در حصار کنید عرض‌ها را به مال‌ها، یعنى مال را صرف کنید از براى نگاه‌داشتن آبروی خود.»
حفظ آبروی خویشتن
مطالبی در باب حفظ آبروی دیگران ذکر شد، اما روایات متعددی مبنی بر حفظ آبرو و اهمیت آن که با هیچ چیز قابل مقایسه نیست، آمده است و انسان را به تأمل وا می‌دارد؛ به‌طور مثال:
حضرت امیر(علیه السلام)در باب طلب مال از کسی می‌فرماید:
«بذل الوجه الى اللئام الموت الاکبر:[۸]
روانداختن به‌سوى لئیمان مردن بزرگ‌تر است.
ظاهر این است که «بذل رو» در اینجا به معنى بىقدر ساختن و خوار نمودن رو باشد، اما به هر تقدیر معنى این است که ریختن آبروى خود نزد لئیمان؛ یعنى بخیلان یا مردم فرومایه پست‌مرتبه مرگ بزرگ‌تر است، یعنى از مرگ حقیقى بدتر و دشوارتر است.
یا در جای دیگری بیان می‌دارد:
«بذل ماء الوجه فى الطلب اعظم من قدر الحاجه و ان عظمت و انجح فیها الطّلب:[۹]
بخشیدن آبرو درطلب نیازی، بزرگ‌تر است از اندازه‌ی حاجت تو، هرچند آن حاجت مهم بوده و برآورده شود.»
که در اینجا هم تکیه بر این است که آبرو را براى هیچ حاجتى نباید ریخت، چون حاجت هرقدر هم بزرگ باشد و برآورده شود، نمی‌تواند با آبرو برابرى کند.»
دوباره ایشان در یک عبارت بسیار شیوا می‌فرماید: «آبروى تو بسته است (محفوظ مىباشد)سؤال و درخواست آنرا مىچکاند (مىریزد) بنگر آنرا پیش چه کسی مىریزى (از مردم پست چیزى نخواه که اگر خواستهات را انجام ندهد شرمنده مىگردى و اگر روا سازد همیشه تو را فروتن مىخواهد).»[۱۰]
موارد جواز آبروریزی
گاهی به‌خاطر اهم و مهم انسان اجازه دارد به شخصی توهین کند، آبرویش را بریزد که از جمله آن میتوان موارد جواز غیبت را برشمرد؛ مثلاً گاهی حفظ نظام اقتضا می‌کند شخصی مورد عتاب قرار گیرد، نظیر نامه پرعتاب حضرت امیر(علیه السلام) به نماینده خود که چرا سر سفره کذایی شرکت کردی؟ و نظیر بعضی از عتابهای حضرت امام(ره) به بعضی از مسئولین.[۱۱]
و یا در عبارت دیگر حضرت رسول(صلی الله علیه و آله)می‌فرماید:
«ثلاثه لا تحرم علیک أعراضهم المجاهر بالفسق و الإمام الجائر و المبتدع:[۱۲]
سه کس هستند که آبرویشان محترم نیست؛ آنکه به فسق تجاهر کند و پیشواى ستمگر و بدعتگذار.»
[۱]. آقا جمال خوانسارى، محمدبن حسین، شرح آقا جمال‌الدین خوانسارى بر غررالحکم و دررالکلم، ۷جلد، دانشگاه تهران-تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش، ج۳، ص۴۰۶.
[۲]. بستانى، فؤاد افرام و مهیار، رضا، فرهنگ ابجدى، ۱جلد، انتشارات اسلامی-تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش، ص۶۰۵.
[۳]. ابن شعبه، حسن‌بن على و حسن‌زاده، صادق، تحف العقول/ترجمه حسن‌زاده، ۱جلد، انتشارات آل علیّ علیه‌السلام-قم، چاپ اول، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۹.
[۴]. شیخ حر عاملى محمدبن حسن و افراسیابى نهاوندى، على، جهادالنفس وسائل‌الشیعه/ترجمه افراسیابى، ۱جلد، نهاوندى-قم، چاپ اول، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۹.
[۵]. نورى، حسین‌بن محمدتقى، مستدرک‌الوسائل و مستنبط‌المسائل، ۲۸ جلد، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام-قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۳۹.
[۶]. حکیمى، محمدرضا و حکیمى، محمد و حکیمى، على و آرام، احمد، الحیاه/ترجمه احمد آرام، ۶جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامى-تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ش، ج۳، ص۲۹۸، به نقل از بحار الانوار، ج ۷۲، ص۳۵۲.
[۷]. آقا جمال خوانسارى، محمدبن حسین، شرح آقا جمال‌الدین خوانسارى بر غررالحکم و دررالکلم، ۷جلد، دانشگاه تهران-تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش، ج۳، ص۴۰۶.
[۸]. آقا جمال خوانسارى، محمدبن حسین، شرح آقا جمال‌الدین خوانسارى بر غررالحکم و دررالکلم، ۷جلد، دانشگاه تهران-تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش، ج۳، ص۲۶۴.
[۹]. همان، ص۲۶۵.
[۱۰]. شریف‌الرضى، محمدبن حسین و فیض‌الاسلام اصفهانى، على نقى، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه (فیض‌الإسلام)، ۲جلد، مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض‌الإسلام-تهران، چاپ پنجم، ۱۳۷۹ش، ج۶ ، ص۱۲۴۸.
[۱۱]. قرائتی، محسن، مجموعه فیش‌های تبلیغی ۱، ذیل کلمه آبرو، ص۶.
[۱۲]. پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)، ۱جلد، دنیاى دانش-تهران، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش، ص۴۰۳.
